Czynniki rekombinowane
Co to są czynniki rekombinowane?
Czynniki rekombinowane to koncentraty czynników krzepnięcia stosowane w leczeniu chorych na hemofilię, które opracowano za pomocą technik biologii molekularnej. Oznacza to, że w odróżnieniu od koncentratów osoczopochodnych, czynniki rekombinowane nie są produkowane z krwi. Aby otrzymać rekombinowany czynnik krzepnięcia, gen (fragment DNA) kodujący ludzki czynnik krzepnięcia wprowadza się do komórek zwierzęcych w hodowli laboratoryjnej. Wprowadzony gen zawiera informację o budowie czynnika krzepnięcia, dzięki czemu komórki te potrafią produkować prawidłowy ludzki czynnik krzepnięcia. Koncentraty rekombinowanych czynników są starannie przebadane i stale udoskonalane. Produkty trzeciej generacji są całkowicie wolne od dodatków, które mogłyby przenosić czynniki zakaźne.
Czynniki rekombinowane nigdy nie były przyczyną jakiejkolwiek choroby (niezależnie od generacji). Mimo że technologia wytwarzania koncentratu rekombinowanego czynnika krzepnięcia prawie całkowicie eliminuje ryzyko zanieczyszczenia chorobotwórczymi patogenami, jako dodatkowy środek bezpieczeństwa w ich produkcji stosuje się metody usuwania wirusów.
Rekombinowany czynnik krzepnięcia jest prawie identyczny z naturalnym. Czynniki krzepnięcia otrzymywane metodami biologii molekularnej nazywane są rekombinowanymi, ponieważ fragment DNA kodujący czynnik krzepnięcia (wprowadzany do komórek zwierzęcych) otrzymuje się za pomocą przecinania i łączenia nici DNA (rekombinacji DNA). Różnice między naturalnym i rekombinowanym czynnikiem krzepnięcia mogą polegać na pozbawieniu czynnika rekombinowanego fragmentów zbędnych dla jego aktywności.
W ostatnich latach na całym świecie odnotowano wzrost produkcji czynników rekombinowanych. Pojawiają się też leki o całkowicie nowych właściwościach. Dzięki rozwojowi biologii molekularnej dziś wytwarza się np. dłużej działające czynniki krzepnięcia. Leki te mogą znacząco ułatwić leczenie profilaktyczne, szczególnie u małych dzieci. Leczenie profilaktyczne jest obecnie standardem leczenia chorych na hemofilię. Rozwój biotechnologii zmienia życie chorych na hemofilię, a kolejne generacje leków gruntownie zmienią leczenie.
Jak produkowane są rekombinowane czynniki krzepnięcia?
Aby można było wprowadzić do komórek zwierzęcych instrukcje do wytwarzania czynnika krzepnięcia, fragment ludzkiego DNA kodującego czynnik krzepnięcia łączy się z wirusowym DNA (pozbawionym właściwości chorobotwórczych). Rolą wirusowego DNA jest przeniesienie fragmentu genu kodującego czynnik do wnętrza komórek zwierzęcych w laboratoryjnej hodowli i zmuszenie ich do wytwarzania dużych ilości ludzkiego czynnika krzepnięcia. Taki przenośnikowy fragment DNA nazywa się wektorem.
Zmienione w ten sposób komórki zwierzęce hoduje się w dużym zbiorniku z pożywką, tzw. fermentorze. Pożywka zawiera substancje odżywcze potrzebne do utrzymania komórek przy życiu w sztucznej hodowli i syntezy białek, w tym ludzkiego czynnika krzepnięcia. Wprowadzony do komórek wektor kodujący czynnik krzepnięcia uruchamia syntezę czynnika krzepnięcia. Wyprodukowany w komórkach rekombinowany czynnik krzepnięcia jest przez nie uwalniany na zewnątrz do pożywki hodowlanej. Pożywka jest następnie oddzielana od komórek zwierzęcych i poddana dalszym etapom procesu produkcyjnego w celu oczyszczenia zgromadzonego w niej czynnika krzepnięcia. Oczyszczony czynnik trafia do opakowań i poddawany jest liofilizacji.
Czy czynniki krzepnięcia z osocza są bezpieczne?
Kilka słów na temat środków bezpieczeństwa stosowanych wobec koncentratów osoczopochodnych czynników krzepnięcia. Oprócz rutynowych testów krwi pobranej od dawców (i dodatkowych badań po karencji) od połowy lat 1980 czynniki krzepnięcia poddawane zaawansowanym technologiom oczyszczania (np. za pomocą przeciwciał monoklonalnych, nanofiltracji) oraz metodom inaktywacji wirusów (np. pasteryzacja, poddawanie działaniu mieszaniny rozpuszczalnik/detergent). Wyniki stosowania tych metod są dobre: od ponad 30 lat na całym świecie wśród chorych na hemofilię i pokrewne skazy krwotoczne nie wykryto przypadków zakażenia wirusem HIV w wynika stosowania osoczopochodnych koncentratów czynników krzepnięcia.