Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika w ramach projektu dofinansowanego przez Fundację Bankową im. Leopolda Kronenberga
Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika w ramach projektu dofinansowanego przez Fundację Bankową im. Leopolda Kronenberga
XIX stulecie to dla Polski okres walki o zachowanie narodowej odrębności. Dbałość o utrzymanie kultury muzycznej na odpowiednim poziomie stała się jednym z elementów tej walki. Pomimo rozmaitych utrudnień ze strony zaborców nie brakowało w tym czasie wybitnych artystów i oddanych organizatorów życia muzycznego. Należał do nich znakomity pedagog i kompozytor - Zygmunt Noskowski.
Urodził się w 1846 roku w Warszawie. W gimnazjum uczył się gry na skrzypcach i fortepianie. Już jako gimnazjalista zaangażował się w pracę konspiracyjną, a w 1863 roku wziął czynny udział w Powstaniu Styczniowym. Pamiątką z tego okresu stała się jedna z pierwszych jego kompozycji - "Kolęda żołnierska". Patriotyczny tekst ułożył Mieczysław Romanowski, również uczestnik Powstania. Kolęda ta ze zmienionym tekstem, którego początek brzmi: "Witaj, gwiazdko złota na niebios przestworze, witaj nam radośnie, Dzieciąteczko Boże!", śpiewana jest do dziś.
W 1864 roku Noskowski, chcąc uniknąć grożących mu represji, uciekł do Galicji. Wtedy poznał piękno Tatr, po których wędrował często samotnie. Z fascynacji górskim krajobrazem powstaną później kompozycje, takie jak uwertura koncertowa "Morskie oko" oraz zbiór sześciu pieśni na chór męski a cappella, zatytułowany "Hej, za mną w Tatry".
Jeszcze tego samego roku Noskowski powrócił do Warszawy i podjął trzyletnie studia w Instytucie Muzycznym. Jego nauczycielami byli: słynny skrzypek Apolinary Kątski, a w zakresie harmonii i kompozycji, Stanisław Moniuszko. Po ukończeniu Instytutu młody muzyk znalazł zatrudnienie w orkiestrze Teatru Wielkiego.
Swoją pracę pedagogiczną Noskowski rozpoczął od zajęć z niewidomymi dziećmi. Przy Placu Trzech Krzyży w Warszawie istniał już wówczas, założony przez ks. Jakuba Falkowskiego, Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych. Była początkowo koncepcja utworzenia oddzielnej placówki dla niewidomych, lecz trudne warunki polityczne na to nie pozwoliły. Pierwsi niewidomi uczniowie, oprócz czytania książek drukiem wypukłym, zdobywali podstawy wykształcenia muzycznego. Noskowski uczył w tym instytucie dzieci gry na instrumentach, zorganizował ponadto chór. Pismo brajla nie było jeszcze wtedy wprowadzone do nauczania w Polsce. Noskowski, chcąc ułatwić dzieciom kontakt z utworami muzycznymi, wymyślił sposób zapisywania nut dla niewidomych (pisał o tym prof. Andrzej Wróbel). Nie wiadomo niestety, na czym polegał jego pomysł, ponieważ budynek Instytutu i jego archiwum, były kilkakrotnie niszczone podczas wojen. Zachowała się natomiast krótka kompozycja artysty z tego okresu - pieśń na głos z fortepianem, zatytułowana "Niewidome dziewczę".
Ta pierwsza praca młodego nauczyciela trwała niewiele ponad rok, ponieważ Noskowski otrzymawszy stypendium Towarzystwa Muzycznego, wyjechał na studia do Berlina. Gdy po kilku latach powrócił do Warszawy, z zapałem włączył się w nurt życia muzycznego stolicy. Stanowisko dyrektora Towarzystwa Muzycznego dawało dużą swobodę działania. Z drugiej strony, artysta nie liczył godzin pracy. Pilną potrzebą stało się stworzenie dużego chóru i orkiestry symfonicznej, aby można było wykonywać wielkie dzieła romantyczne. Gdy to się udało osiągnąć, publiczność mogła wreszcie posłuchać utworów współczesnych kompozytorów polskich.
W 1888 roku Noskowski objął stanowisko rektora i klasę kompozycji w Instytucie Muzycznym. Jego wychowankami byli m.in. Mieczysław Karłowicz i Karol Szymanowski. Interesował się również edukacją muzyczną dzieci. Zorganizował chór dziecięcy, a ponadto jest autorem "Śpiewnika dla dzieci do słów Marii Konopnickiej na 1 i 2 głosy z fortepianem", na którym wychowywały się całe pokolenia Polaków.
Artysta przyczynił się znacząco do otwarcia w 1901 roku Filharmonii Warszawskiej. Przez cały czas działalności w Towarzystwie pełnił ponadto funkcję dyrygenta w Teatrze Wielkim i w Filharmonii. Zmarł w Warszawie w 1909 roku.
Pozostawił pewną liczbę utworów religijnych na duży aparat wykonawczy. Są wśród nich psalmy, "Veni Creator" i "Salve Regina". Noskowski jest też autorem licznych pieśni na głos z fortepianem i chóralnych. Pisał kantaty ("Świtezianka" i opery, w tym "Dziewczę z chaty za wsią", z której "Polonez elegijny - W starym dworku", można odnaleźć na stronie Biblioteki nut chóralnych.
Przede wszystkim jednak kompozytor ten był mistrzem w zakresie dzieł orkiestrowych. Pozostawił 3 symfonie oraz najsłynniejszy spośród jego utworów - poemat symfoniczny "Step". Poemat ten nawiązuje do treści zawartych w powieści Henryka Sienkiewicza "Ogniem i mieczem". Intencją kompozytora było stworzenie dzieła "ku pokrzepieniu serc". Komentarz literacki do "Stepu" rozpoczynają słowa: "Stepie wspaniały - pieśnią cię witam!"