Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika w ramach projektu dofinansowanego przez Fundację Bankową im. Leopolda Kronenberga
Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika w ramach projektu dofinansowanego przez Fundację Bankową im. Leopolda Kronenberga
W historii kultury polskiej Władysław Żeleński - muzyk i patriota - zajmuje szczególne miejsce. Jego muzyka stanowi bowiem pomost pomiędzy twórczością Stanisława Moniuszki a dokonaniami pokolenia kompozytorów Młodej Polski.
Przyszedł na świat w 1837 roku w Grotkowicach pod Krakowem, gdzie rodzice dziedziczyli niewielki majątek. W domu żywe były tradycje patriotyczne. Ojciec, Marcjan, mając 26 lat, wziął udział w Powstaniu Listopadowym jako kapitan Wojska Polskiego. W 1846 roku Władysław miał 9 lat. Wtedy to na terenie zachodniej Galicji rozegrały się dramatyczne wydarzenia, nazwane później rzezią galicyjską. Podburzeni przez urzędników austriackich chłopi wystąpili przeciwko ziemianom, napadając na dwory i mordując ludność szlachecką. Napadnięto również na dwór w Grotkowicach. Marcjan, stając w obronie swojej żony Kamili, poniósł śmierć na miejscu. Dwór Żeleńskich został zdewastowany.
Po tych tragicznych wypadkach wdowa po Marcjanie przeniosła się wraz z synami do Krakowa. Tam przyszły kompozytor zdobywał pierwsze umiejętności muzyczne. Na prośbę matki ukończył także kierunek filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim, a nawet uzyskał tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Karola w Pradze.
Jednak jego najgorętszym pragnieniem było zdobycie jak najbardziej gruntownego wykształcenia muzycznego. Początki gry na fortepianie i skrzypcach oraz reguły kompozycji opanował jeszcze w gimnazjum. Już wtedy podejmował pierwsze próby kompozytorskie. W 1857 roku zadebiutował na koncercie, który odbył się w salce Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyrygując własną uwerturą.
W 1859 roku młody artysta wyjechał do Pragi, gdzie podjął studia w Instytucie Muzyki Kościelnej. Swoje umiejętności muzyczne doskonalił ponadto w Wiedniu i Paryżu.
W 1871 roku Żeleński powrócił do Polski. Po krótkim pobycie w Krakowie za namową Stanisława Moniuszki przeniósł się do Warszawy. Działająca tam grupa muzyków próbowała ożywić zainteresowania muzyczne społeczeństwa stolicy. Zadanie to było trudne, gdyż w okresie po Powstaniu Styczniowym rosyjska cenzura stawiała wiele ograniczeń. Po śmierci Stanisława Moniuszki Żeleński przejął obowiązki profesora harmonii i kontrapunktu w konserwatorium. Jednocześnie pracował nad stworzeniem podręczników do nauki harmonii i zasad muzyki. Po kilku latach objął posadę dyrektora artystycznego w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym. Pracował nad podniesieniem poziomu zawodowej orkiestry i chóru, aby również w Polsce można było wykonywać dzieła symfoniczne i oratoryjne. Zależało mu także na rozbudzeniu muzykalności w szerokich kręgach społeczeństwa. W tym celu starał się organizować amatorskie orkiestry i stowarzyszenia śpiewacze.
W 1881 roku Żeleński opuścił stolicę i ponownie zamieszkał w Krakowie, tym razem już na stałe. Był znanym w mieście animatorem życia muzycznego. Po kilku latach starań udało mu się doprowadzić do powstania konserwatorium, w którym do końca życia prowadził zajęcia z teorii i kompozycji oraz klasę organów. Był także rektorem tej uczelni.
Władysław Żeleński pozostawił pokaźny dorobek kompozytorski, który obejmuje dzieła instrumentalne: orkiestrowe (w tym słynną uwerturę "W Tatrach"), kameralne (Kwartety) oraz solowe (fortepianowe i organowe). W jego twórczości na czoło wysuwają się 4 opery: "Konrad Wallenrod", "Janek", "Stara baśń" i "Goplana". Ta ostatnia najczęściej bywa wystawiana na scenie. Libretto opery zostało opracowane na podstawie dramatu Juliusza Słowackiego "Balladyna". Ponieważ cenzura nie pozwalała na drukowanie i wystawianie polskich dzieł romantycznych, autorzy nadali jej tytuł - "Goplana".
Najcenniejszym jednak wkładem Żeleńskiego do muzyki polskiej są pieśni solowe. Pisane były do tekstów poetów romantycznych i współczesnych. Ich piękne, niebanalne melodie i ciekawe, ilustracyjne akompaniamenty fortepianowe do dziś zachwycają, zarówno słuchaczy, jak i wykonawców.
Swoją działalność artystyczną Władysław Żeleński traktował jako służbę Ojczyźnie. W ostatnim dniu, na kilkanaście godzin przed śmiercią, już w wolnej Polsce, skomponował Marsz dla wojska polskiego. Zmarł w Krakowie w 1921 roku.
Na stronie naszej biblioteki zamieściliśmy pieśń sakralną Żeleńskiego pt. "Święta Maryjo". W związku z przepisami prawa autorskiego utwór ten jest dostępny tylko w formatach txt, bmml i mp3.