Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika w ramach projektu dofinansowanego przez Fundację Bankową im. Leopolda Kronenberga
Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika w ramach projektu dofinansowanego przez Fundację Bankową im. Leopolda Kronenberga
W Bibliotece Nut Chóralnych znajdują się dwa religijne utwory rosyjskiego kompozytora muzyki wokalnej - Pawła Czesnokowa. Pierwszy z nich to "Błażen muż", którego tekst oparty jest na wersetach Psalmu 1: "Błogosławiony mąż, który nie idzie za radą występnych, lecz w Prawie Pańskim upodobał sobie". Drugi utwór - "Gospodi spasi" - stanowi śpiew "Święty Boże, Święty mocny, Święty nieśmiertelny".
Paweł Czesnokow był przedstawicielem działającej na przełomie XIX i XX wieku szkoły moskiewskiej, skupiającej kompozytorów, nawiązujących w twórczości do tradycyjnego śpiewu cerkiewnego. Historia rosyjskiej muzyki sakralnej rozpoczęła się wraz z przyjęciem w 988 roku chrztu z Bizancjum przez księcia Włodzimierza. Wówczas to na Ruś Kijowską przybyli śpiewacy bułgarscy oraz greccy, stanowiący wiano małżonki Włodzimierza - księżniczki Anny. Z biegiem lat mistrzowie śpiewu wykształcili wielu znakomitych uczniów, którzy już samodzielnie mogli podjąć działalność śpiewaczą i pedagogiczną. Założyli oni w 1050 roku w Kijowie szkołę śpiewu cerkiewnego.
Ponieważ języki - grecki i staro-cerkiewno-słowiański - różniły się między sobą pod względem akcentów wyrazowych i zdaniowych, konieczne stało się przystosowanie śpiewów bizantyjskich do właściwości języka Słowian. Powstało wtedy również wiele nowych melodii do tych samych tekstów. Zbiór tych jednogłosowych utworów nazwano "znamiennym raspiewem". Odznaczał się on płynnością i łagodnością kantyleny, a także właściwą dla Rusinów uczuciowością.
W Kościele wschodnim jednogłosowy śpiew utrzymywał się o wiele dłużej niż na zachodzie. Pod koniec średniowiecza zaczęto wzbogacać "znamiennyj raspiew", dodając skromny kontrapunkt w postaci dwóch głosów skrajnych. Podstawowa melodia, czyli "put'" znajdowała się w głosie środkowym, którym był tenor. Śpiew ten, zwany "strocznoje pienie", czerpał z rosyjskiej tradycji ludowej; wzruszał wyjątkową tkliwością i serdecznością.
Epoka chóralnego śpiewu cerkiewnego, jaki najczęściej słyszymy obecnie, rozpoczęła się na przełomie XVII i XVIII wieku. Wzorując się na włoskiej muzyce barokowej, nowe opracowania i kompozycje opierały się na systemie dur-moll. Był to śpiew czterogłosowy, tzw. "partiesnoje pienie". Główna melodia znajdowała się teraz w sopranie.
Kompozytorzy szkoły moskiewskiej starali się, pomimo nowoczesnej formy, zachować archaiczny charakter "znamiennogo raspiewa", a także szczególny klimat ciepła i serdeczności dawnych pieśni. Elementy te można odnaleźć w twórczości Pawła Grigoriewicza Czesnokowa.
Urodził się w 1877 roku w pobliżu miasta Wosprosiensk (obecnie Istra) - był synem dyrygenta wiejskiego chóru. Wszystkie dzieci w tej rodzinie przejawiały muzyczne zdolności. Zarówno Paweł, jak i jego czterej bracia uczyli się w różnym czasie w Moskiewskiej Szkole Śpiewu Synodalnego. Paweł ukończył ją w roku 1895 ze złotym medalem. Kontynuował edukację muzyczną, pobierając jeszcze przez 4 lata lekcje kompozycji u Siergieja Taniejewa.
W latach 1895-1904 Czesnokow wykładał w swej macierzystej szkole i na corocznych letnich kursach dla dyrygentów chórów prawosławnych w Petersburgu. Uczestniczył też aktywnie w zjazdach dyrygentów. W wieku lat 36, będąc już znanym kompozytorem i dyrygentem, wstąpił do moskiewskiego konserwatorium, które ukończył w roku 1917, uzyskując pod kierunkiem Michaiła Ippolitowa-Iwanowa dyplom w dziedzinie kompozycji i dyrygentury. Od 1915 roku prowadził klasę dyrygentury chóralnej w Moskiewskiej Szkole Synodalnej śpiewu cerkiewnego. Jednocześnie uczył śpiewu chóralnego w szkołach podstawowych i średnich. W latach 1916-1917 Czesnokow był szefem Chóru Rosyjskiego Towarzystwa Śpiewaczego. po rewolucji dyrygował i wykładał w różnych miejscach. Do 1922 roku kierował Chórem Państwowym; w latach 1922-1928 był dyrygentem Moskiewskiej Kapeli Akademickiej, a ponadto w latach 1931-1933 był Głównym Chórmistrzem Teatru Wielkiego w Moskwie, będąc jednocześnie kierownikiem Chóru Filharmonii Moskiewskiej. Dyrygował chórem w cerkwi Chrystusa Zbawiciela do roku 1932, tj. do czasu zburzenia tej świątyni przez stalinowskie władze. Od 1920 do 1944 roku (tj. niemal do końca swego życia) był profesorem Konserwatorium Moskiewskiego, wykładając dyrygenturę i chóroznawstwo. Napisał podręcznik zatytułowany "Chór i prowadzenie chóru". Wielu wychowanków Czesnokowa zostało wybitnymi chórmistrzami i pedagogami.
Znana jest opinia, że w czasie wojny Czesnokow, nie chcąc opuszczać chóru swej cerkwi, którego był dyrygentem, odmówił ewakuowania się z Moskwy wraz z innymi profesorami konserwatorium. Decyzja ta pozbawiła go kartek żywnościowych. Zmarł z głodu na stopniach piekarni, naprzeciw konserwatorium z początkiem 1944 roku.
Pozostawił około 60 świeckich utworów na chór mieszany oraz ponad 500 sakralnych, w tym wielogłosowe opracowania dawnych pieśni cerkiewnych. Jest wśród nich kilka kompletnych cykli liturgicznych i całonocnych czuwań, w tym zbiór pieśni "Ko Prieswiatoj Bogorodice, "Ko Gospodu Bogu" czy też "Wo dni brani". Ten ostatni utwór został napisany w roku 1915 w reakcji na wydarzenia wojenne i wzbierającą falę rewolucji. W dorobku kompozytora znajduje się też wiele pieśni skomponowanych do wierszy rosyjskich poetów.
Styl Czesnokowa zasługuje na najwyższe uznanie. Finezja i piękno harmonii, emocjonalna głębia i czystość, otwartość w wyrażaniu uczuć religijnych, melodie tworzone pod wpływem wielkiego natchnienia - oto cechy twórczości Czesnokowa, stawiające go w szeregu najwybitniejszych kompozytorów prawosławnej muzyki chóralnej.