Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika
Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika
XVI stulecie zaznaczyło się w kulturze polskiej jako "złoty wiek". Wokół dworu Zygmunta Starego i na dworach magnackich toczyło się życie muzyczne. Królowa Bona i Zygmunt Stary lubili słuchać muzyki i byli jej hojnymi mecenasami. Z ich inicjatywy powstawały zespoły śpiewaków kościelnych. Działała także kapela królewska. Zaś Akademia Krakowska na Wydziale Sztuk Wyzwolonych kształciła polskich muzyków. Jednym z nich był Mikołaj z Krakowa (Nicolaus Cracoviensis). Jego działalność przypadła na pierwszą połowę XVI wieku. Osiadł na stałe w Krakowie, gdzie pełnił obowiązki kościelnego organisty. Był także kompozytorem. Jego twórczość jest różnorodna. W tabulaturze organowej Jana z Lublina i w tabulaturze klasztoru Świętego Ducha w Krakowie Zachowało się około 40 utworów - świeckich i religijnych tego kompozytora. Są wśród nich: 4 preludia (praeambula) organowe, motety i pieśni do tekstów łacińskich i polskich ("Salve Regina", "Nasz Zbawiciel", "Wesel się Polska Korona"). W kompozycjach sakralnych, pisanych na trzy, cztery i pięć głosów wokalnych, widoczne są wpływy polifonii Josquina des Pres.
W tabulaturach odnaleziono także kilka kompozycji Mikołaja z Krakowa, będących częściami liturgii mszalnej. Możliwe, że autor stworzył dzieła, zawierające pełne cykle mszalne, jednak, jak do tej pory, nie udało się trafić na ich ślad.
Muzyczna forma mszy powstała już w średniowieczu. Jest to cykl śpiewów, towarzyszących obrzędom Wieczerzy Pańskiej. Na przełomie V i VI wieku ustalił się schemat, obejmujący części stałe mszy (ordinarium missae) i części zmienne (proprium missae).
W skład ordinarium missae wchodzą: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus i Agnus Dei. Teksty tych części są wspólne dla wszystkich mszy, jednakże na przestrzeni dziejów zyskały różne opracowania muzyczne.
Proprium missae zawiera: Introitus (śpiew na wejście), graduale (Psalm responsoryjny wykonywany na stopniach ambony), Alleluja (śpiew przed Ewangelią), Offertorium (śpiew na Ofiarowanie) i Communio (śpiew na Komunię). Śpiew przed Ewangelią stanowił często małe arcydzieło. Był to śpiew ozdobny, wyrażający radość. Kantor wyśpiewywał po kilka lub nawet kilkanaście nut (melizmatów) na jednej sylabie. W Wielkim Poście w miejsce Alleluja wykonuje się prosty i skromny śpiew, zwany Tractus. Teksty proprium missae są za każdym razem inne, dostosowane do poszczególnych niedziel i uroczystości roku liturgicznego. Na końcu mszy następuje formuła: "Ite missa est", tj. "Oto Ofiara spełniona", która kiedyś, tak jak Alleluja, wykonywana była uroczyście i ozdobnie.
Początkowo śpiewy mszalne stanowił jednogłosowy chorał. Od X wieku zaczęto komponować msze polifoniczne, dodając do umieszczonego w tenorze chorału, jeden lub dwa głosy wyższe. W okresie renesansu msza zyskiwała coraz bogatszą oprawę przez dodawanie coraz większej liczby głosów. Nadal jednak była to kompozycja wokalna. Msze z udziałem instrumentów zaczęto komponować dopiero w okresie baroku.
Mikołaj z Krakowa pozostawił również kompozycje świeckie - instrumentalne (tańce) oraz chóralne a cappella: "Szewczyk idzie po ulicy", "Zakłułam się tarniem" oraz wdzięczny, melodyjny madrygał o tematyce miłosnej pt. "Aleć nade mną Wenus".