Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika
Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika
Francois Couperin był francuskim kompozytorem działającym na przełomie baroku i klasycyzmu. Należał do szkoły klawesynistów francuskich. Pochodził ze słynnego rodu muzyków - twórców i wykonawców. Jednak talentem przewyższył ich wszystkich. Ze względu na wysoką pozycję w muzyce francuskiej został nazwany "Le Grand" (Wielki).
Urodził się 10 listopada 1668 roku w Paryżu. Był synem Charlesa - organisty kościoła św. Gerwazego. Pierwsze umiejętności muzyczne przekazał mu ojciec. Gdy chłopiec skończył 10 lat, ojciec niespodziewanie zmarł. Po jego śmierci Francois nadal uczył się muzyki. Lekcje z zakresu gry na organach i kompozycji pobierał odtąd u cenionego wówczas w Paryżu muzyka, Jacquesa-Denisa Thomelina.
W wieku 17 lat Francois Couperin rozpoczął pracę organisty w kościele św. Gerwazego, gdzie kiedyś pracował ojciec. W przyszłości stanowisko to przejmie jego kuzyn, Nicolas Couperin, a po nim kolejni członkowie rodziny.
W 1693 roku zmarł Thomelin. Francois Couperin otrzymał po nim stanowisko nadwornego muzyka Ludwika XIV. Pełnił odtąd funkcję organisty w Kaplicy Królewskiej oraz obowiązki kompozytora, kapelmistrza i nauczyciela na wersalskim dworze. Do jego zadań należało zapewnianie oprawy muzycznej wszelkich uroczystości religijnych i świeckich, a także przygotowywanie cotygodniowych koncertów niedzielnych.
Koncerty niedzielne wypełnione były muzyką kameralną. Couperin skomponował na te okazje cykl zatytułowany "Koncerty Królewskie". Była to muzyka na mały skład instrumentów smyczkowych i dętych drewnianych oraz basso continuo. Odpowiadała ona gustom publiczności wersalskiej, gdyż była dyskretna, przyjemna i łatwa w odbiorze.
Z początkiem XVIII wieku nastąpiło odejście od skomplikowanej polifonii barokowej. Arystokracja francuska była już zmęczona nadmiarem środków stosowanychm w muzyce. Dzięki działalności klawesynistów francuskich ukształtował się styl, zwany galant. Utwory utrzymane w tym stylu charakteryzują się prostą budową, przystępnymi tematami, wdziękiem, elegancją i lekkością. Najpopularniejszym gatunkiem muzycznym stała się suita klawesynowa. Jest ona cyklem miniatur zestawionych w sposób dowolny. Obok tańców, takich jak: allemande, courante, menuet czy gawot, zawiera muzyczne portrety ludzi, ilustracje uczóć i nastrojów, a także obrazki natury.
Klawesyn dawał nowe możliwości kompozytorom i wykonawcom. Stosowano takie sposoby gry, jak: przechodzenie z klawiatury na klawiaturę, równoczesne wykorzystanie dwóch klawiatur, użycie pełnej skali instrumentu (włączenie niskich dźwięków) i częste zmiany rejestrów. Aby wydłużyć krótki, szybko zamierający dźwięk klawesynu, dodawano mnóstwo ozdobników, które jednocześnie służyły "wzruszeniom duszy". Couperin napisał podręcznik "L'art de toucher le clavecin", w którym porusza problemy gry na tym instrumencie.
Trzeba podkreślić, że artysta ten był niezrównanym mistrzem interpretacji i kompozycji muzyki klawesynowej. Spod jego ręki wyszło blisko 230 suit i pojedynczych utworów, zebranych w czterech księgach "Pieces de clavecin". Wśród miniatur znajdują się portrety arystokratycznych uczennic, kolegów z kapeli królewskiej, prostych żniwiarzy i zwykłych dziewcząt. Można tam odnaleźć także akcent polski. Jest to utwór poświęcony Marii Leszczyńskiej - małżonce Ludwika XV.
W cyklu "Les Gouts reunis" ("Style ponownie połączone") Couperin połączył włoski i francuski styl muzyczny. Cykl ten powstał pod wpływem twórczości Arcangela Corellego i zawiera sonaty triowe (a tre) przeznaczone na dwa instrumenty solowe i basso continuo.
Dorobek twórczy Couperina obejmuje również wokalno-instrumentalne kompozycje religijne - msze, motety i inne. Do końca życia artysta zachował posadę organisty w kościele św. Gerwazego. Dla potrzeb liturgii w 1717 roku skomponował najpiękniejsze dzieło - "Lecons de Tenebres" ("Ciemne jutrznie"). Przypuszcza się, że kompozytor napisał pełny cykl "ciemnych jutrzni", tzn. na Wielki Czwartek, Piątek i Sobotę, jednak zachowała się tylko pierwsza z nich.
"Ciemna jutrznia" to nabożeństwo odprawiane przed świtem w czasie Triduum Paschalnego. Każdego dnia czyta się i rozważa wybrane teksty Starego i Nowego Testamentu oraz starożytne homilie. Jest to modlitewne czuwanie z Jezusem w Jego samotności i śmierci. Szczególną rolę spełniają tu teksty Pięciu pieśni Jeremiasza z Księgi Lamentacji, które w tradycji chrześcijańskiej wyrażają dramatyczną skargę oczekującego na śmierć Jezusa. Czytaniom towarzyszy obrzęd stopniowego wygaszania umieszczonych w specjalnym świeczniku dwunastu świec, a pozostawienie płonącej trzynastej. Symbolizuje to odchodzenie po kolei Apostołów i samotne cierpienie Jezusa, który jest jednocześnie jedynym światłem nadziei i zbawienia.
W całej barokowej muzyce francuskiej nie ma utworu tak głęboko poruszającego słuchaczy jak dzieło Francoisa Couperina. Jest to muzyczne opracowanie tekstów z Księgi Lamentacji. W Wielki Czwartek przed świtem organy w kościele jeszcze nie zamilkły. Kompozytor użył tego instrumentu w partii basso continuo. Niskie, przepełnione chromatyką i dysonansową harmonią brzmienie organów stanowi ciemne tło, ponad którym unosi się, śpiewana przez dwa jasne soprany, samotna skarga proroka: "Wszyscy, co drogą zdążacie, przyjrzyjcie się, patrzcie, czy jest boleść podobna do tej, co mnie przytłacza, którą doświadczył mnie Pan, gdy gniewem wybuchnął" (Jr 1,12).
Zgodnie z przeznaczeniem, "Lecons de Tenebres" posiada charakter modlitewny. Kompozytor zaskakuje prostotą i skromnością środków muzycznych, którymi posłużył się, aby wyrazić tak wielki smutek i ból Jezusa.
Francois Couperin zmarł 11 września 1733 roku w Paryżu. Po śmierci zupełnie o nim zapomniano, jak gdyby współcześni nie zdawali sobie sprawy z jego wielkości. Twórczość tego kompozytora odkrył i docenił dopiero Johannes Brahms. Stanowiła ona inspirację dla jego utworów fortepianowych. Wykonał on również publicznie muzykę Couperina i doprowadził do pierwszego kompletnego wydania "Pieces de clavecin" u Friedricha Chrysandera w 1880 roku. Natomiast Maurice Ravel wystawił mu najpiękniejszy nagrobek, pisząc swoją suitę fortepianową pt. "Tombeau de Couperin".