Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika
Biblioteka nut chóralnych przygotowana przez Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika
Na Wyżynie Nadwołżańskiej nad rzeką Surą znajduje się wieś Staroje Tiezikowo. Tu w 1846 roku przyszedł na świat rosyjski kompozytor i dyrygent - Aleksander Archangielski. Podstawy wykształcenia muzycznego i teologii zdobywał w seminarium duchownym w pobliskiej Penzie. Po jego ukończeniu przez krótki okres pracował jako chórmistrz, prowadząc na tym terenie zespoły śpiewacze, m.in. chór arcybiskupi.
Około roku 1870 opuścił Penzę i udał się do Petersburga. Kierunki studiów, jakie tam podjął, świadczą o jego rozległych zainteresowaniach. Ukończył Akademię Wojskowo-Medyczną oraz Instytut Technologiczny. Będąc członkiem Nadwornej Kapeli Śpiewaczejm rozwijał także swój talent muzyczny pod okiem rosyjskich i włoskich nauczycieli.
Po studiach Archangielski otrzymał pracę w ministerstwie komunikacji. Jednak po pewnym czasie porzucił to zajęcie i poświęcił się temu, co najbardziej chciał robić, tj. pracy dyrygenta chóralnego. Prowadził chóry: Batalionu Saperów, Konno-Gwardyjskiego Pułku i Nadworno-Stajennej Cerkwi. W 1880 roku sam założył chór, który śpiewał w Cerkwi Pocztowej, Korpusie Paziów i Instytucie Technologicznym. Początkowo zespół liczył tylko szesnastu członków, ostatecznie rozrósł się do siedemdziesięciu dobrze wykształconych śpiewaków.
Archangielski okazał się utalentowanym chórmistrzem, który wiele wymagał od artystów, a także wprowadzał swoje nowatorskie pomysły wykonawcze. W 1884 roku, jako pierwszy, zastąpił w chórze cerkiewnym głosy chłopięce (sopran i alt) głosami żeńskimi. Repertuar jego zespołu stanowiły śpiewy cerkiewne, takich kompozytorów jak: Bortniański, Czesnokow czy Greczaninow, a także jego własne utwory. Ponadto chór wykonywał dzieła sakralne zachodnich twórców, m.in. Palestriny, Lottiego, Orlanda di Lasso oraz Bacha i Mozarta.
Kierowany przez Archangielskiego chór wyszedł poza cerkiew i stał się zespołem koncertującym. Odbywał podróże artystyczne po Rosji i poza jej granicami, odwiedzając m.in. Niemcy, Finlandię i Polskę. Oprócz muzyki sakralnej prezentował utwory świeckie, w tym ludowe pieśni rosyjskie.
Na uwagę zasługuje aktywny udział Archangielskiego w organizacji życia muzycznego w Petersburgu. W roku 1902 powołał on do istnienia "Cerkowno-Piewczeskoje Błagotworitielnoje Obszczestwo". Środki na działalność towarzystwa pochodziły z koncertów oraz dobrowolnych darowizn. Chóry udzielały sobie pomocy w zakresie repertuaru i organizacji koncertów. Towarzystwo miało również na celu dokształcanie oraz wspólne rozwiązywanie problemów materialnych i prawnych. Petersburskie towarzystwo stało się przykładem, za którym poszły inne miasta Rosji, powołując do życia podobne organizacje. W 1908 roku w uznaniu zasług artysty wybrano go na przewodniczącego Pierwszego Zjazdu Dyrygentów w Moskwie.
Działalność koncertowa legendarnego chóru Archangielskiego trwała ponad 30 lat. Rewolucja 1917 roku brutalnie przerwała tę piękną kartę historii rosyjskich chórów, mających w repertuarze muzykę prawosławnej cerkwi. Śpiewacy rozproszyli się, znajdując zatrudnienie w instytucjach świeckich bądź w zespołach poza granicami kraju, a sam dyrygent znalazł się na emigracji w Pradze, gdzie zmarł w 1924 roku.
Dorobek twórczy Archangielskiego stanowi muzyka chóralna, w zdecydowanej większości religijna. Została ona zebrana w 14 zeszytach i wydana jeszcze za jego życia. Kompozytor w mistrzowski sposób ukazał walory brzmieniowe poszczególnych głosów, a także chętnie wzbogacał swoje kompozycje, wprowadzając partie solistów. Jego utwory odznaczają się dużą ekspresją i dramaturgią. Pozostawił wiele opracowań dawnych śpiewów cerkiewnych oraz własnych kompozycji. Wśród nich znajdują się: "Pomyszlaju dien' strasznyj", "Gospodi, usłyszy molitwu moju", "Wieruju", "Wnuszy Boże", "Utoli bolezni" i "K Bogorodice prileżno".
W roku 1896 Archangielski skomponował cykl śpiewów, stanowiących oprawę muzyczną nabożeństwa "Wsienoszcznaja", tj. "Całonocne czuwanie".
To uroczyste nabożeństwo prawosławne wywodzi się z tradycji pierwszych wieków chrześcijaństwa. "Wsienoszcznaja" odprawiana jest w wieczór poprzedzający "Liturgię Świętą" (mszę). Stanowi połączenie "wieczerni" i "utrenni".
W swoim dziele Archangielski zastosował nowatorskie, jak na owe czasy, rozwiązania. I tak np. w Wielkiej Ektenii, czyli litanii, poszczególne wezwania wykonuje bas-solista naprzemiennie z chórem, który powtarza werset: "Gospodi, pomiłuj nas". Natomiast Wielką Doksologię (Sława Otcu i Synu, i Swiatomu Duchu) kompozytor powierzył kwartetowi solistów.
W Polsce obszerne fragmenty tego dzieła prezentował na koncertach Zespół Muzyki Cerkiewnej ks. Jerzego Szurbaka. W ich przygotowaniu uczestniczył także drugi dyrygent zespołu - Stanisław Głowacki. Ten piękny, melodyjny i przepełniony żarliwą modlitwą utwór nieodmiennie wywołuje wielkie wzruszenie u polskich słuchaczy.