Czasy starożytne
Pierwsi mieszkańcy zasiedlili archipelag japoński ponad 100 tysięcy lat temu, kiedy był on jeszcze częścią lądu kontynentu azjatyckiego. Odkrycia archeologiczne wykazały, że ludność zamieszkująca archipelag w epoce kamienia łupanego (erze paleolitycznej) żyła głównie myślistwa i zbieractwa. Era neolityczna, 10 tys. lat wstecz, to okres wyrobu narzędzi z kamienia gładzonego, rozwoju zaawansowanej sztuki myśliwskiej uprawianej przy pomocy łuków i strzał, a także wyrobu glinianych naczyń do gotowania i przechowywania żywności. Trwająca od około 8.000 do 300 roku p.n.e. epoka zwana jest okresem Jomon, od słowa jomôn (zdobiony sznurkiem), określającego styl garncarski. Rolnictwo, polegające głównie na uprawie ryżu, a także techniki obróbki metalu, dotarły z kontynentu azjatyckiego około 300 roku p.n.e. W życiu codziennym mieszkańcy Japonii posługiwali się narzędziami rolniczymi z żelaza, by uzyskać większe plony. Do obrzędów religijnych natomiast służyły im miecze i lusterka z brązu. W wyniku podziału pracy zwiększył się w owym czasie dystans pomiędzy klasą rządzących i rządzonych i powstało wiele drobnych państewek. Epoka trwająca od 300 roku p.n.e. do 300 roku n.e. zwana jest okresem Yayoi, od rodzaju wyrobów garncarskich wykonywanych na kole. W wyniku postępującego procesu łączenia się drobnych państewek, w IV wieku n.e. naród znalazł się pod rządami silnego ośrodka władzy w Yamato (obecnej prefekturze Nara). Okres od IV do VI wieku charakteryzuje ogromny postęp w rolnictwie oraz asymilacja - za pośrednictwem Korei - kultury chińskiej, w tym konfucjanizmu i buddyzmu. Do końca IV wieku Japonia nawiązała kontakty z królestwami Półwyspu Koreańskiego. Z Korei dotarły do Japonii takie rodzaje rzemiosł, jak tkactwo, obróbka metali, garbowanie skór czy budowa statków, które pierwotnie rozwinęły się w Chinach za czasów dynastii Han. Przyjąwszy ideograficzne pismo chińskie, Japończycy opanowali za jego pośrednictwem podstawy medycyny, poznali tajniki kalendarza i astronomii oraz filozofię Konfucjusza. Buddyzm dotarł do Japonii w 538 roku z Indii, przez Chiny i Koreę. Chiński system władzy państwowej posłużył władcom japońskim za wzór, na którym oparli budowę własnego systemu. Pierwsza stała stolica kraju, Nara, została założona na początku VIII wieku. Przez ponad 70 lat, od 710 do 784 roku, rezydowała tu japońska rodzina cesarska, stopniowo poszerzając swe wpływy. Wcześniej, stolicę - czyli siedzibę dworu cesarskiego - często przenoszono na obszarze mieszczącym się wokół obecnych miast Nara, Kioto i Osaka. Nową stolicę wybudowano w Kioto w 794 roku, na wzór ówczesnej stolicy Chin. Pozostała ona siedzibą cesarską przez ponad tysiąc lat. Przeniesienie stolicy do Kioto zapoczątkowało okres Heian, który trwał do roku 1192 i był jednym z wielkich okresów rozwoju sztuki w Japonii. Pod koniec IX wieku kontakty z Chinami urwały się i cywilizacja japońska nabierać własnych, odrębnych cech i form. Był to proces przyswajania i adaptacji, w wyniku którego zewnętrzne formy kulturowe nabrały stopniowo prawdziwie japońskiego charakteru. Najbardziej typowym przykładem tego procesu był rozwój w okresie Heian rodzimego pisma japońskiego. Złożoność ideogramów chińskich skłoniła pisarzy i kapłanów do opracowania na podstawie znaków chińskich dwóch zestawów alfabetu. Do połowy okresu Heian te alfabety fonetyczne, zwane kana, zostały udoskonalone i dość szeroko rozpowszechnione, otwierając drogę literaturze w czysto japońskim stylu, która miała rozkwitnąć w miejsce tej w zapożyczonym języku chińskim. Życie w stolicy toczyło się w atmosferze ogromnej elegancji i wyrafinowanej kultury. Podczas gdy dwór cesarski oddawał się uprawianiu sztuki i przyjemnością życia towarzyskiego, jego władza nad wojowniczymi klanami na prowincji wyraźnie słabła. O stopniowo wymykającą mu się z rąk kontrolę nad krajem zaczęły walczyć dwa rywalizujące ze sobą rody wojskowe, Minamoto i Taira, mające w żyłach cesarską krew. Stoczyły one jeden z najsłynniejszych i najbardziej zaciętych bojów burzliwego średniowiecza Japonii. Ostatecznym zwycięzcą okazał się ród Minamoto, który pokonał wrogi klan Taira w słynnej bitwie pod Dannoura na Morzu Wewnętrznym w 1185r
Epoka feudalizmu
Zwycięstwo rodu Minamoto oznaczało schyłek tronu cesarskiego jako źródła skutecznej władzy politycznej, a zarazem początek siedmiuset letniego okresu rządów feudalnych, sprawowanych przez shogunów, czyli dyktatorów wojskowych. W 1192 roku Yoritomo, głowa zwycięskiego rodu Minamoto, utworzył shogunat, czyli rząd wojskowy, w Kamakurze, w pobliżu dzisiejszego Tokio, i przejął część administracyjnej spoczywającej uprzednio w rękach cesarzy w Kioto. Shogunat w Kamakurze - pragnąć przeciwstawić się dekadencji Kioto, polegającej jego zdaniem na oddawaniu się sztuce okresu pokojowego - popierał surową prostotę, uprawianie sztuki wojennej oraz dyscyplin niezbędnych do przywrócenia skutecznej kontroli nad krajem, a zwłaszcza opornymi klanami w odległych prowincjach. Okres Kamakura, jak określa się czasy shogunatu Yorimoto, upłynął pod znakiem bushidô - kodeksu samurajów, czyi japońskich rycerzy. W 1213 roku władzę przejął z rąk rodu Minamoto ród Hojo, z którego pochodziła żona Yoritomo. Występując w charakterze regentów shoguna, przedstawiciele rodu Hojo sprawowali władzę wojskową w Kamakurze do roku 1333. W okresie tym doszło do dwukrotnej inwazji Mongołów na północną część Kiusiu - po raz pierwszy w 1274 roku i powtórnie w 1281 roku. Pomimo słabszego uzbrojenia, wojownicy japońscy skutecznie odparli atak najeźdźców i powstrzymali ich od wdarcia się w głąb kraju. Po zniszczeniu floty Mongołów przez tajfuny, które dały im się we znaki przy obu próbach inwazji, najeźdźcy wycofali się z Japonii. Po krótkotrwałej restauracji władzy cesarskiej, mającej miejsce w latach 1333-1338, ród Ashikaga utworzył nowy rząd wojskowy w Muromachi, Kioto. W okresie Muromachi trwającym ponad dwieście lat, od 1338 do 1573roku, surowe reguły rycerski bushidô znalazły wyraz w twórczości artystycznej i praktykach religijnych, pozostawiając niezatarty ślad w sztuce japońskiej, którą po dziś dzień cechuje klasyczna powściągliwość i prostota. Po dwustu latach panowania shogunat w Muromachi stanął w obliczu narastającego oporu ze strony konkurencyjnych klanów z innych części kraju. Pod koniec XVI wieku Japonię trawiły wojny domowe, prowadzone przez żądnych władzy prowincjonalnych wielmożów. Ład przywrócił dopiero wybitny generał, Toyotomi Hideyoshi, w 1590 roku. W 1592 i 1597 roku dokonał on inwazji na Koreę, zakończonych fiaskiem w wyniku oporu stawianego przez Koreańczyków i Chińczyków. Podjęte przez generała Hideyoshi dzieło pacyfikacji i zjednoczenia Japonii utrwalił Tokugawa Ieyasu, założyciel shogunatu Tokugawa. W tym właśnie przejściowym okresie wojen domowych zbudowano wiele najsłynniejszych zamków japońskich. Zapewniwszy sobie pozycję faktycznego władcy całej Japonii, w 1603 roku Ieyasu założył shogunat w Edo, późniejszym Tokio. Był to poważny punkt zwrotny w historii Japonii. Ieyasu ramy kształtujące niemal wszystkie elementy życia narodu, a zwłaszcza jego instytucje polityczne i społeczne, przez następne 265 lat. Jednym ze środków podjętych przez shogunat Tokugawa w ceu zachowania w stanie nienaruszonym struktury społeczno-politycznej stworzonej przez Ieyasu była drastyczna decyzja odcinająca Japonię od świata zewnętrznego, podjęta w 1639 roku. Pierwsi przybysze z Zachodu dotarli do wybrzeży Japonii w poprzednim stuleciu, w okresie Muromachi. W 1543 roku, na małej wyspie w południowo-zachodniej Japonii wylądowali portugalscy kupcy, przywożąc ze sobą broń palną. Kilka lat później w ich ślad poszli misjonarze jezuiccy ze świętym Franciszkiem Ksawerym na czele, a także grupy Hiszpanów. Na ziemi japońskiej osiedlili się ponadto kupcy holenderscy i brytyjscy. Napływ Europejczyków miał doniosły wpływ na życie w Japonii. Misjonarze dokonali wiele aktów nawrócenia, zwłaszcza na południu kraju. Shogunat zdał sobie sprawę z tego, że chrześcijaństwo może się stać równie niebezpieczne, co broń palna, która wraz z nim pojawiła się w Japonii. Chrześcijaństwo zostało więc ostatecznie objęte ścisłym zakazem. Shogunat Tokugawa zabronił też wstępu na wyspy japońskie wszystkim cudzoziemcom, z wyjątkiem nielicznych kupców holenderskich, którym zresztą było wolno przebywać tylko na małej wysepce Dejima koło Nagasaki, garści Chińczyków żyjących w Nagasaki, a także rzadkich wysłanników królewskich koreańskiej dynastii Lee. Przez dwa i pół wieku ludzie ci byli jedynym źródłem kontaktu Japonii ze światem zewnętrznym. To właśnie dzięki kupcom z wyspy Dejima japońscy uczeni opanowali podstawy zachodniej medycyny i innych nauk w długim okresie izolacji kraju. Na przełomie XVIII i XIX wieku Japonia znalazła się pod rosnącą presją otwarcia swych wybrzeży dla przybyszów z zewnątrz. W kraju natomiast, sztywna struktura społeczno-polityczna stworzona przez Ieyasu zaczęła odczuwać skutki napięć wynikających z zachodzących przemian. W 1853 r. amerykański komandor Matthew C. Perry wpłynął do Zatoki Tokijskiej na czele eskadry złożonej z czterech okrętów. Po roku zawinął tam ponownie i tym razem udało mu się nakłonić Japończyków do zawarcia układu o przyjaźni ze swym krajem. Podobne układy zawarto następnie z Rosją, Wielką Brytanią i Holandią. W ten oto sposób Japonia powróciła na międzynarodową arenę. Cztery lata później układy te zastąpiono międzynarodowymi traktatami handlowymi; podobny traktat zawarła Japonia z Francją. Wydarzenia te wzmogły presję prądów społeczno-politycznych podważających podstawy ustroju feudalnego. Okres wielkich niepokojów trwał około dzieięciu lat, aż do ostatecznego upadku ustroju feudalnego shogunatu Tokugawa w 1867 roku i przywrócenia pełni władzy cesarzowi w ramach Restauracji Meiji w roku 1868.
Okres historii nowożytnej
Era Meiji (1868-1912) stanowi jeden z najwspanialszych okresów w historii świata. Za panowania cesarza Meiji Japonia miała osiągnąć w ciągu zaledwie kilkudziesięciu lat to, co Zachodowi zajęło całe wieki: stworzenie nowoczesnego narodu o nowoczesnym przemyśle, nowoczesnych instytucjach politycznych i nowoczesnym ustroju społecznym. W pierwszych latach swego panowania cesarz Meiji przeniósł stolicę cesarstwa z Kioto do Edo, byłej siedziby rządu feudalnego. Nazwę miasta zmieniono na Tokio, czyli "stolicę wschodnią". Ogłoszono konstytucję, ustanawiającą radę ministrów oraz dwuizbowy parlament. Zniesiono stary podział klasowy społeczeństwa, obowiązujący w epoce feudalizmu. Cały kraj przystąpił z energią i entuzjazmem do poznawania i przyswajania zdobyczy nowoczesnej cywilizacji zachodniej. Restaurację Meiji można porównać do zerwania tamy, wyzwalającego gromadzoną przez wieki energię i siłę. Wstrząs i ferment, wywołany nagłym wyzwoleniem się tej energii, dał się odczuć za granicą. U schyłku XIX wieku kraj zaangażował się w wojnę chińsko-japońską (1894-1895), z której wyszedł zwycięsko. W jej następstwie Chiny oddały Japonii Tajwan. Dziesięć lat później miała miejsce wojna rosyjsko-japońska (1904-1905), również zakończona zwycięstwem Japonii i odzyskaniem Południowego Sachalinu, przekazanego Rosji w 1875 roku w zamian za Wyspy Kurylskie, a także uznaniem specjalnych wpływów Japonii w Mandżurii. Po wyeliminowaniu wszelkich wpływów innych państw w Korei, Japonia uczyniła ją najpierw swoim protektoratem w 1905 roku, a następnie zaanektowała w roku 1910. Cesarz Meiji, którego światłe i dalekowzroczne panowanie pomogło narodowi przetrwać kilkudziesięcioletni okres przeobrażeń, zmarł w roku 1912, przed wybuchem I wojny światowej. Po zakończeniu wojny Japonia, która przystąpiła do niej na mocy przymierza angielsko-japońskiego z 1902 roku, została zaliczona do grona mocarstw światowych. Po cesarzu Taisho, następcy cesarza Meiji, na tron wstąpił w 1926 roku cesarz Hirohito. W ten oto sposób rozpoczęła się era Showa. Początkowi ery Showa towarzyszyła atmosfera pełna nadziei. Postępował rozwój krajowego przemysłu, a życie polityczne zdawało się opierać na zdrowych podstawach władzy parlamentarnej. Pojawiły się jednak nowe, niepokojące czynniki. Gospodarką kraju zachwiała światowa depresja. Po ujawnieniu szeregu skandali partie polityczne straciły zaufanie opinii publicznej. Powstałą sytuację wykorzystali ekstremiści. Z okazji, jakiej dostarczyły niespokojne czasy, skorzystała klika wojskowa. Wpływy partii politycznych stale malały. Po wybuchu wojny z Chinami w następstwie incydentu Lugouqiao, partie polityczne zmuszone były zjednoczyć się we wspólnym wysiłku militarnym. Ostatecznie partie rozwiązano, a na ich miejsce utworzono zjednoczoną partię narodową. Parlament, którego rola ograniczała się wówczas do strony czysto formalnej, nie był w stanie powstrzymać biegu wydarzeń, prowadzących do wybuchu wojny na Pacyfiku w 1941 roku.