Muzyka ludzi pierwotnych to przede wszystkim pieśni i tańce związane z obrzędami religijnymi oraz różnymi uroczystościami i świętami. Jednostajne, powtarzające się uderzenia bębnów czy głosy piszczałek towarzyszyły weselom, pogrzebom, walkom, wywoływaniu duchów. Śpiewano też przy pracy. Melodie były proste, złożone nawet tylko z dwóch czy trzech dźwięków. Instrumenty wytwarzano z trzciny, kości i rogów zwierzęcych, drewna i skóry.
Najdawniejsze rodzaje instrumentów: grzechotka, bęben drewniany, piszczałka z kości.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości z historii starożytnej.
W starożytnej Grecji przywiązywano do muzyki wielką wagę. Uważano, że jest niezbędna w wychowaniu młodzieży, że kształtuje charakter i duszę człowieka. Muzykę łączono z poezją i teatrem. Poeci i dramaturdzy byli jednocześnie kompozytorami muzyki.
Największym szacunkiem cieszyła się muzyka wokalna, zwłaszcza melodyjne recytowanie poezji. Muzyka instrumentalna, służąca dla rozrywki i tańca, uważana była za mniej wartościową.
Popularnymi instrumentami strunowymi były lira i kitara (nie mylić z gitarą). Na nich chętnie akompaniowano śpiewakom; według legend grał na nich sam bóg sztuki - Apollo. Grano też chętnie na piszczałce zwanej aulos - praprzodku oboju. Fletnia przypominająca miniaturowe organy była ulubionym instrumentem bożka Pana.
Instrumenty popularne w starożytności: fletnia Pana, lira, aulosy, kitara.
Teorią muzyki zajmowali się najsławniejsi filozofowie i mędrcy. Ustanowili oni wiele teoretycznych zasad muzyki, aktualnych do dziś. Wiele odkryć zawdzięczamy słynnemu matematykowi Pitagorasowi.
Muzyka w starożytnej Grecji była prawie wyłącznie jednogłosowa. Instrumenty towarzyszące głosom zwykle grały tę samą melodię. Utwory zapisywano przy pomocy liter alfabetu.
Starożytni Rzymianie przejęli zasady muzyki, instrumenty i tradycje wykonawcze od Greków. Woleli jednak muzykę lżejszą, towarzyszącą widowiskom cyrkowym i igrzyskom. Podczas uczt i hucznych zabaw chętnie oglądali występy pieśniarzy, wirtuozów i tancerzy. Oddziałom rzymskich wojsk towarzyszyły zespoły muzyczne złożone z instrumentów dętych i perkusyjnych, pobudzające swą grą bojowy nastrój żołnierzy.
* O WYKONYWANIU MUZYKI STAROŻYTNEJ. Do naszych czasów dotrwało zaledwie kilkanaście starożytnych fragmentów muzycznych w postaci literowych zapisów na kamiennych płytach. O wykonawstwie tej muzyki dowiadujemy się z opisów zawartych w dziełach filozoficznych i literackich. Nie są to jednak informacje zbyt dokładne, dlatego rekonstrukcja brzmienia zachowanych fragmentów oparta jest w dużym stopniu na intuicji i domysłach.
*ZAPAMIĘTAJMY! U ludzi pierwotnych muzyka często miała znaczenie magiczne. Była powiązana z tańcem. W starożytnej Grecji muzyce przypisywano wielkie znaczenie w wychowaniu i kształceniu charakteru człowieka. Muzyka była ściśle związana z poezją i teatrem. W starożytnym Rzymie rozwinęła się muzyka użytkowa, towarzysząca między innymi igrzyskom, ucztom i bitwom.
Zestawienie epok muzycznych i najważniejszych wydarzeń historycznych znajdziecie w Podręcznym słowniczku.
W ciągu trwającej aż 1000 lat epoki średniowiecza muzyka europejska rozwinęła się od jednogłosowych melodii aż po kunsztowne, wielogłosowe arcydzieła.
Ośrodkami kultury stały się w średniowieczu klasztory i kościoły. Szczególnie szanowana była muzyka religijna. Były to przede wszystkim dzieła wokalne przeznaczone na chór a cappella. Teksty pisano niemal wyłącznie w języku łacińskim. Twórcy średniowieczni nie dbali o upamiętnienie swych nazwisk, dlatego wielu z nich pozostaje dla nas nieznanych, a wiele dzieł jest anonimowych. W okresie średniowiecza, w IX wieku został spisany zbiór jednogłosowych śpiewów kościelnych zwany "Chorałem gregoriańskim" (nazwa pochodzi od imienia papieża Grzegorza I).
Średniowieczny zapis nutowy (Chorał gregoriański). Zapis na czterech liniach, nuty w kształcie kwadratów i rombów, brak kresek taktowych.
Do najstarszych muzycznych zabytków średniowiecznej muzyki polskiej należy anonimowa, jednogłosowa rycerska pieśń ku czci Matki Boskiej, skomponowana do tekstu polskiego - "Bogurodzica".
*Posłuchajmy: Chorał gregoriański (fragment), "Bogurodzica".
W okresie średniowiecza rozwinęła się europejska muzyka wielogłosowa. Początki jej to dodawanie do melodii chorału gregoriańskiego drugiego głosu. Najpierw były to jedynie równoległe oktawy, kwarty lub kwinty. Z czasem zaczęły powstawać dzieła dwu-, trzy- i czterogłosowe, a linie melodyczne stały się coraz bardziej skomplikowane. Utwory religijne późnego średniowiecza odznaczały się skomplikowaną, wręcz matematyczną konstrukcją głosów.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości o muzyce polifonicznej.
Kunsztowne wielogłosowe dzieła religijne, takie jak msza, wykonywane były zwykle przez chóry kościelne lub zakonne. Zgromadzeni w kościołach wierni śpiewali proste, jednogłosowe pieśni nabożne.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości z historii średniowiecznej Polski.
Mikołaj z Radomia to pierwszy polski kompozytor średniowieczny znany nam z imienia. Wiemy o nim jedynie, że żył i tworzył w Polsce w pierwszej połowie XV wieku, za czasów Władysława Jagiełły. Jego kompozycje zachowane do naszych czasów to głównie trzygłosowe utwory religijne i świeckie.
Najważniejsza kompozycja Mikołaja z Radomia
"Magnificat" (czyt. magn'ifikat) na trzy głosy wokalne lub instrumentalne. Jest jednym z nielicznych, najpełniej zachowanych wielogłosowych polskich utworów średniowiecznych. Ten trzygłosowy hymn religijny "ku chwale Bożej" skomponowany został do tekstu łacińskiego. Według ówczesnych praktyk wykonawczych głosy mogły być wykonane przez wokalistów, częściowo zamienione na partie instrumentalne lub też zdwojone przez średniowieczne instrumenty.
Krótkie informacje o kompozytorach znajdziecie również w Podręcznym słowniczku.
W średniowieczu powstawała nie tylko muzyka kościelna, ale także świecka. Wielu ówczesnych rycerzy i książąt, a nawet królów zajmowało się poezją i muzyką. Tworzyli oni i sami wykonywali jednogłosowe pieśni, sławiące przede wszystkim walory ukochanej kobiety, miłość, a także bohaterskie czyny wojenne. We Francji nazywano ich trubadurami albo truwerami.
Zwykli ludzie także bawili się i śpiewali. Na placach i ulicach oglądali występy wędrownych muzykantów-cyrkowców, zwanych wagantami lub minstrelami.
Choć w średniowieczu najbardziej rozwijała się muzyka wokalna, grano też na rozmaitych instrumentach. Instrumentami wzmacniano lub zastępowano głosy wokalne. W kościołach znajdowały się organy. Znane były instrumenty dęte, do tańca wtórowano na harfie czy fideli (pierwowzorze skrzypiec) oraz bębnach, dzwonkach, kotłach. Oczywiście instrumenty owych czasów znacznie różniły się od dzisiejszych.
Popularnym instrumentem średniowiecza była fidel. Zwróćcie uwagę na kształt pudła rezonansowego (podobny do skrzypiec, z krótką szyjką) i łukowaty smyczek.
*PODOBNO... sławnym trubadurem był polski książę Henryk Brodaty.
O WYKONYWANIU MUZYKI ŚREDNIOWIECZNEJ. Zarówno na świecie, jak i w Polsce istnieją zespoły muzyczne specjalizujące się w odtwarzaniu muzyki średniowiecznej. Starają się one interpretować średniowieczne dzieła tak, jak wykonywali je ówcześni artyści. Na podstawie zachowanych zabytków i rysunków kopiuje się jak najwierniej instrumenty średniowieczne. O sposobie śpiewu i gry wiadomo tylko na podstawie teoretycznych prac i rysunków. Dzięki wnikliwym studiom współczesnych muzykologów dowiadujemy się coraz więcej o średniowiecznych instrumentach, praktyce gry i śpiewu: sposobach wydobywania dźwięku, artykulacji, stroju czy tempie.
*ZAPAMIĘTAJMY! Najbardziej cenioną muzyką w średniowieczu była wokalna muzyka religijna. Z początku była ona jednogłosowa, z czasem powstały skomplikowane utwory polifoniczne. Do najstarszych zabytków polskiej muzyki średniowiecznej należy rycerska pieśń jednogłosowa - "Bogurodzica". Wybitnym kompozytorem polskiego średniowiecza był Mikołaj z Radomia.
W epoce renesansu, czyli mniej więcej w XVI wieku ludzie nadal byli religijni, bardziej jednak kochali życie i zachwycali się światem. Mecenasami kultury stawali się książęta i arystokraci. Na bogatych dworach chętnie śpiewano, tańczono, bawiono się. Rozkwitała sztuka, architektura i literatura.
W epoce tej nadal powstawała wielogłosowa muzyka kościelna do tekstów łacińskich. Komponowano bardzo skomplikowane, mistrzowskie utwory polifoniczne, przeznaczone na wielogłosowe chóry a cappella. Jednocześnie coraz więcej powstawało utworów świeckich, przeznaczonych do śpiewania, słuchania, tańca i rozrywki. Kompozytorzy renesansowi chętnie tworzyli utwory ilustracyjne, naśladujące echo, śpiew ptaków czy odgłosy bitwy. W utworach tych zaczęły pojawiać się teksty w językach miejscowych. Melodie były łatwiejsze, prostsze, nierzadko o rodowodzie ludowym, a rytm często taneczny.
Najpopularniejszym gatunkiem w renesansowej muzyce świeckiej stał się madrygał. Był to krótki utwór wielogłosowy z poetyckim tekstem, wykonywany przez głosy solowe lub niewielkie chóry.
W epoce odrodzenia komponowano też instrumentalną muzykę taneczną przeznaczoną przede wszystkim na dworskie bale.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości o dawnych tańcach.
Popularnym instrumentem renesansu była lutnia - instrument strunowy szarpany, z gruszkowatym pudłem rezonansowym i kilkunastoma strunami.
Zwróćcie uwagę na kształt pudła rezonansowego i załamanie szyjki instrumentu. Na lutni gra się podobnie jak na gitarze.
Giovanni Pierluigi (czyt. dżowanni pierluidżi) da Palestrina był Włochem, zaliczanym do największych kompozytorów epoki renesansu. Urodził się w roku 1525. Mieszkał i działał głównie w Rzymie. Był między innymi dyrygentem chóru przy Kaplicy Sykstyńskiej i Bazylice świętego Piotra. Komponował wielogłosową chóralną muzykę kościelną. Jego utwory cechują bardzo piękne współbrzmienia i poważny, wzniosły nastrój. Kompozytor zmarł w roku 1594.
Najważniejsze kompozycje Palestriny:
*WARTO WIEDZIEĆ, ŻE... nazwisko Palestriny pochodzi od miejscowości, w której się urodził, a jego imiona to po polsku: Jan Piotr-Ludwik.
Orlando di Lasso należy do najwybitniejszych kompozytorów epoki renesansu. Urodził się w Mons (dzisiejsza Belgia) w roku 1532. Działał na dworach książęcych we Włoszech, Anglii, Francji, Niemczech. Był bardzo wszechstronny. Komponował zarówno muzykę religijną, jak i świecką. Za życia cieszył się ogromnym szacunkiem i sławą. Zmarł w Monachium w roku 1594.
Najważniejsze kompozycje Orlanda di Lasso:
Muzyka religijna:
Utwory świeckie:
Posłuchajmy: Orlando di Lasso - madrygał "Echo".
Warto sobie przypomnieć: wiadomości z historii Polski w okresie panowania Jagiellonów.
W czasach renesansu żyło i tworzyło w Polsce wielu wybitnych muzyków, architektów, malarzy. Działali na dworze króla Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, a także na dworach książąt i biskupów. Okres ten nazywamy złotym wiekiem kultury polskiej. Do najwybitniejszych ówczesnych kompozytorów należeli: Mikołaj Gomółka, Mikołaj z Krakowa, Wacław z Szamotuł, Marcin Leopolita.
Polski kompozytor i poeta, urodził się w Szamotułach, żył w latach 1520-1560. Studiował muzykę, prawo, matematykę i filozofię. Działał w kapeli królewskiej w Krakowie i w kapeli księcia Radziwiłła. Komponował wielogłosowe utwory religijne oraz dzieła świeckie.
Cieszył się uznaniem w kraju i za granicą. Do naszych czasów zachowało się tylko kilka jego utworów pisanych do tekstów łacińskich i polskich.
Posłuchajmy: Wacław z Szamotu "Już się zmierzcha".
Urodził się w Sandomierzu w roku 1535. Jako chłopiec należał do grona królewskich paziów-śpiewaków, wtedy też pobierał lekcje muzyki. Następnie grał na flecie w kapeli Zygmunta Augusta. Po ukończeniu służby królewskiej powrócił do Sandomierza, gdzie prawdopodobnie poznał poetę Jana Kochanowskiego. Później znów zamieszkał w Krakowie na dworze Zamoyskich. Zmarł po roku 1591.
Najważniejsze kompozycje Mikołaja Gomółki
Jego jedynym zachowanym do naszych czasów dziełem jest zbiór: "Melodie na Psałterz polski". Jest to cykl pieśni na czterogłosowy chór a cappella. Został skomponowany do tekstów biblijnych - psalmów Dawida, przetłumaczonych na język polski przez Jana Kochanowskiego. Niektóre pieśni są poważnymi modlitwami, inne znów oparte na rytmach ludowych mają charakter niemal taneczny.
Posłuchajmy: Mikołaj Gomółka "Melodie na Psałterz polski" Psalm "Kleszczmy rękoma".
O wykonywaniu muzyki renesansowej. Współczesne wykonania muzyki renesansowej dążą do jak najwierniejszego odtworzenia dawnych sposobów gry i śpiewu. Zgodnie z ówczesną praktyką zespoły wokalne nie są duże, najwyżej kilkunastoosobowe.
W muzyce religijnej partie sopranu i altu wykonują chłopcy lub specjalnie szkolone głosy męskie (tenory altowe, kontratenory). Partie instrumentalne najlepiej grać na wiernie odtworzonych kopiach instrumentów z epoki.
*ZAPAMIĘTAJMY!
W okresie renesansu komponowano wiele polifonicznej muzyki chóralnej. Była to muzyka religijna i świecka. Popularnym utworem był madrygał. Rozwijała się też muzyka instrumentalna, przede wszystkim taneczna.
Do polskich kompozytorów epoki renesansu należeli między innymi Wacław z Szamotuł i Mikołaj Gomółka.
W wieku XVII i pierwszej połowie wieku XVIII panował w europejskiej sztuce styl, nazwany później barokowym. Cechowało go zamiłowanie do przepychu, mocnych efektów i kontrastów.
W muzyce, podobnie jak w epoce renesansu, tworzono dzieła polifoniczne. Kompozytorzy chętnie stosowali kontrasty dynamiczne, na przykład następujące bezpośrednio po sobie forte i piano, co stwarzało efekty echa.
Nowością stały się utwory na solowy głos lub instrument z towarzyszeniem basso continuo (czyt. basso kont'inuo). Basso continuo to typowy dla baroku rodzaj akompaniamentu złożony z basowej linii melodycznej i akordów, wskazanych cyframi. Akompaniament najczęściej wykonywało dwóch muzyków. Jeden z nich grał melodię na basowym instrumencie melodycznym, np. wiolonczeli lub fagocie, drugi zaś - akordy na instrumencie akordowym, np. organach lub klawesynie.
Akompaniament basso continuo z zapisanymi cyframi
Przykład nutowy
Violino solo (skrzypce) 33#b/ `\l"gc8%c& gej"j 3icwycz ycc]3ź3[cg1i'c i]c1ycj(i 3$ecf("f(g (hźc[cg(f $4ce3"h'c 3hźc]ci(3h (iecd(h (gź[g(f "?f5v2k Alto (głos altowy) #abm2k Organo (basso continuo) 33#b/ <`#l>jxfx jxe#+x d#+xjx |g#3kxf#;1/+x 3e#?+g9'c#?+ i#;3/+[#+%[gfe d#?+f8'c#?+ h#;/+%&%#+fed j#+x|f#3kx d#+xi#2=x |e>g#+h#?=i e&%[ijd2k
Bardzo rozpowszechniła się muzyka instrumentalna. Popularność zdobyły instrumenty smyczkowe, grające zarówno solo, jak i w zespołach.
Szczególnie lubiane były wiole - instrumenty podobne w kształcie do skrzypiec - budowane w różnych wielkościach i o rozmaitej ilości strun. W zależności od wielkości trzymane były podczas gry na ramieniu lub między kolanami.
Do ulubionych form muzycznych epoki baroku należały:
Warto sobie przypomnieć: wiadomości o barokowej suicie, sonacie i koncercie.
W okresie baroku powstał i zyskał popularność nowy rodzaj widowiska muzycznego - opera. Na początku były to głównie przedstawienia ze śpiewną recytacją tekstu. Wykonawcom towarzyszyły instrumenty. Z czasem muzyka w operze zróżnicowała się. Śpiewna recytacja pozostała w recytatywach. Doszły śpiewane arie i duety, na scenę weszły chóry. Na znaczeniu zyskał też zespół instrumentalny, podkreślając muzyką akcję dramatyczną. Kompozytorem, który szczególnie przyczynił się do rozwoju opery, był Włoch - Claudio Monteverdi (czyt. klaudio montewerdi).
Warto sobie przypomnieć: wiadomości z historii Polski XVII wieku.
W siedemnastowiecznej Polsce ośrodkiem muzycznym stała się obok Krakowa nowa stolica - Warszawa. Na dworze królewskim przebywało wielu wybitnych muzyków polskich i zagranicznych. Z Polaków najbardziej znani byli: Adam Jarzębski i Marcin Mielczewski. W katedrze wawelskiej działał natomiast kanonik Grzegorz Gerwazy Gorczycki.
Wiadomo nam jedynie, że pochodził z Warki koło Warszawy i urodził się przed rokiem 1590. Był architektem, poetą i muzykiem na królewskim dworze Wazów w Warszawie. Zmarł w roku 1649. Pozostały po nim utwory poetyckie i muzyczne. Pisał głównie muzykę instrumentalną, przeznaczoną na kilkuosobowe zespoły.
Niektórym swoim utworom nadawał tytuły programowe, np. "Berlinesa" (od miasta Berlin), "Norimberga" (od miasta Norymbergi), "Tamburetta" (od tematu przypominającego rytm bębna).
Najważniejsze kompozycje Adama Jarzębskiego
Zachowało się 27 utworów kameralnych zebranych w cztery księgi. Są wśród nich dzieła:
Posłuchajmy: Adam Jarzębski "Tamburetta".
Arcangelo Corelli (czyt. ark'andżelo korelli) żył w latach 1653-1713. Był kompozytorem, skrzypkiem, pedagogiem i miłośnikiem malarstwa. Mieszkał i tworzył głównie w Rzymie. Komponował muzykę instrumentalną, przede wszystkim skrzypcową. Są to głównie dwa rodzaje sonat barokowych - czteroczęściowe sonaty kościelne oraz wieloczęściowe, złożone ze stylizowanych tańców sonaty świeckie.
Kompozycje Arcangela Corellego
*Zagrajmy: Arcangello Corelli Sonaty skrzypcowe.
Urodził się w 1678 roku w Wenecji (we Włoszech). Był księdzem, skrzypkiem i kompozytorem. Dużą część życia pracował jako pedagog i dyrygent w weneckim sierocińcu dla dziewcząt, dla których skomponował wiele utworów. Później przebywał na książęcych dworach w Niemczech, ostatecznie osiedlił się w Wiedniu, gdzie zmarł w roku 1741. Osiągnął wielką sławę, po śmierci jednak został zapomniany. Odkryto go ponownie w latach trzydziestych XX wieku. Komponował zarówno dzieła religijne, jak i opery oraz muzykę instrumentalną. W utworach skrzypcowych rozwinął technikę instrumentalną.
Najważniejsze kompozycje Antonia Vivaldiego
Utwory religijne:
Utwory świeckie wokalno-instrumentalne:
Utwory instrumentalne:
*Posłuchajmy: Antonio Vivaldi "Jesień" z cyklu "Cztery pory roku".
*Zagrajmy: Antonio Vivaldi Koncert skrzypcowy a-moll.
*Ciekawe, że... z powodu rudych włosów Vivaldiego nazywano "il prete rosso", czyli rudy ksiądz.
Urodził się w roku 1685 w niemieckim miasteczku Eisenach (czyt. 'ajzenach) w rodzinie muzyków. Sam grał na organach, klawesynie i skrzypcach.
Pracę rozpoczął jako skrzypek kapeli dworskiej w Weimarze (czyt. wajmarze). Następnie był organistą, kapelmistrzem i nadwornym kompozytorem książęcym w Koethen (czyt. keten). Ostatnie 27 lat swego życia spędził w Lipsku jako kantor kościoła św. Tomasza. Do jego obowiązków należało wówczas nauczanie śpiewu, prowadzenie chóru kościelnego, nauczanie łaciny i komponowanie nowych utworów z okazji wszystkich świąt kościelnych.
Bach posiadał liczną rodzinę, a kilku z jego synów również poświęciło się komponowaniu. W swych ostatnich latach Bach stracił wzrok. Zmarł w roku 1750 w Lipsku. Jego dzieła uległy zapomnieniu i stały się popularne ponownie w XIX wieku. Wielu ludzi uważa Bacha za najwspanialszego kompozytora wszech czasów.
Najważniejsze kompozycje Jana Sebastiana Bacha
Utwory religijne wokalno-instrumentalne:
Utwory organowe:
Utwory na klawesyn:
Utwory na instrumenty smyczkowe:
Utwory na zespoły instrumentalne:
*Ciekawe, że... Bach w odróżnieniu od Vivaldiego i Haendla nie skomponował żadnej opery.
*Posłuchajmy: Jan Sebastian Bach: "III Koncert brandenburski", "Toccata i fuga d-moll" na organy, "Pasja według świętego Mateusza".
Jerzy Fryderyk Haendel (czyt. hendel) urodził się w Halle (Niemcy) w tym samym 1685 roku co Jan Sebastian Bach. Ojciec jego chciał, aby syn został adwokatem i zabraniał mu studiowania muzyki. Pomimo tego Haendel nauczył się grać na skrzypcach, oboju, klawesynie i organach, a po śmierci ojca całkowicie poświęcił się muzyce. Wiele podróżował. Przebywał dłuższy czas we Włoszech, a od roku 1712 działał w Anglii. Zorganizował tam najpierw zespół operowy, następnie (po bankructwie opery) zajął się komponowaniem muzyki religijnej i okolicznościowej. Za swe wielkie zasługi otrzymał obywatelstwo angielskie. Pod koniec życia (podobnie jak Bach) utracił wzrok. Zmarł w Londynie w 1759 roku.
Najważniejsze kompozycje Jerzego Fryderyka Haendla
Utwory wokalno-instrumentalne:
Utwory instrumentalne:
O wykonywaniu muzyki barokowej.
Jeszcze do niedawna muzyka barokowa grana była na instrumentach współczesnych, bez uwzględniania ówczesnych zasad muzykowania.
Dziś wielu artystów stara się powrócić do stylowego wykonawstwa dzieł baroku. Utwory wokalne śpiewane są specjalną techniką głosu. Unika się wielkich zespołów chóralnych. Muzykę instrumentalną wykonuje się na oryginalnych instrumentach z epoki baroku lub ich kopiach. Dużą popularnością cieszy się klawesyn, w skrzypcach zakłada się jelitowe struny i używa miękkich, łukowatych smyczków. Ozdobniki, zmiany dynamiczne i artykulacyjne wykonuje się zgodnie z regułami znanymi z ówczesnych podręczników do gry na instrumentach.
Utwory barokowe szczególnie pięknie brzmią w małych, pałacowych salach bądź we wnętrzach kościelnych.
*ZAPAMIĘTAJMY!
Styl barokowy panował w muzyce w wieku XVII i pierwszej połowie wieku XVIII. Komponowano wówczas muzykę polifoniczną, były też utwory pisane na głos lub instrument z towarzyszeniem basso continuo. Charakterystyczne dla tego stylu są częste kontrasty. Najważniejszymi kompozytorami baroku byli: Arcangelo Corelli, Antonio Vivaldi, Jan Sebastian Bach, Jerzy Fryderyk Haendel. Z polskich kompozytorów można wymienić Adama Jarzębskiego i Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego. Popularnością cieszył się klawesyn.
Około 400 lat temu powstały we Włoszech pierwsze opery.
*Posłuchajmy: Jerzy Fryderyk Haendel: Alleluja z oratorium "Mesjasz", "Muzyka ogni sztucznych".
Warto sobie przypomnieć: wiadomości z historii Polski XVIII wieku.
W połowie wieku XVIII, kiedy Jan Sebastian Bach kończył swoje życie, coraz bardziej popularny stawał się nowy styl komponowania. Zaniechano pisania skomplikowanych, polifonicznych fug, dominowała faktura homofoniczna. Dzieła zbudowane były symetrycznie i dzieliły się na okresy. Akompaniament i konstrukcję utworów opierano na zasadach harmonii funkcyjnej.
Najpopularniejsze formy klasyczne to:
Emocje wyrażane przez muzykę były stonowane. Komponowano opery, muzykę instrumentalną - solową, kameralną oraz symfoniczną.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości o formie ronda, wariacji, allegra sonatowego; skład klasycznej orkiestry symfonicznej.
Popularny stał się fortepian, używany do muzykowania domowego. Ustalił się też podstawowy skład instrumentów orkiestry symfonicznej.
Najwybitniejszymi kompozytorami klasycyzmu byli zamieszkali w Wiedniu: Józef Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwik van Beethoven. Nazywamy ich klasykami wiedeńskimi.
*PODOBNO... kilkunastoletniego Józefa Haydna wyrzucono z chłopięcego chóru po przejściu mutacji. Znalazł się wówczas zupełnie sam w Wiedniu, bez środków do życia. Aby nadal uczyć się muzyki, musiał dorywczo ciężko pracować.
Urodził się w roku 1732 w małej wiosce w Austrii jako syn kołodzieja. Chłopięce lata spędził w Wiedniu, śpiewając w chórze katedry św. Stefana i ucząc się muzyki.
W roku 1761 rozpoczął służbę na dworze książąt Esterhazy. Prowadził tam orkiestrę i teatr operowy. W roku 1790 przeniósł się do Wiednia. Za życia zdobył wielką sławę. Odbył dwie długie i pełne sukcesów podróże artystyczne do Londynu. Przez krótki czas był nauczycielem Beethovena. Umarł w roku 1809 w Wiedniu.
Józef Haydn był bardzo pracowitym kompozytorem. Pozostawił po sobie ogromną liczbę dzieł.
Najważniejsze kompozycje Józefa Haydna
Utwory religijne:
Utwory wokalno-instrumentalne:
Utwory instrumentalne:
*Posłuchajmy: Józef Haydn Symfonia nr 92 "Oksfordzka"
*Zagrajmy: Józef Haydn Sonaty fortepianowe.
Fragment partytury symfonii Haydna nr 92. Zwróćcie uwagę na skład orkiestry.
MENUETTO Przykład nutowy$allegretto. 3#c/ $flet `\l.v m vv`p.(<5 (5(5"?zcdc]cy wvw2k. #b $oboje `\l.`fżquot;j0cd0 (50($w)i)cg) 8)c5v vv`p"5 hcghcijch2k. #b $fagoty `#l.v `f>r(|5 (8v`p|hci jcdecfgce 8vv2k. #b $rogi in $g 1#c/ `\l.v `f$p0(5* (4)vv mm2k. #b $trąbki in $c 1#c/ `\l.v `f$o*(5 (5*vv mm2k. #b $kotły in $g, $d 1#c/ `#l.v `f>8v|5 >8vv mm2k. $skrzypce $i 3#c/ `\l.`f"jcd (5($wicg 8c5`p.(<5 (5(5"?zcdc]cy (wvw2k. $skrzypce $ii 3#c/ `\l.`f"hci (w(5dci (wv`p.($w (w(w"?]cic[cź (8v52k. $altówki 3#c/ `0l.v `f"o(5 (5v`p|hci jcdecfgce hcghcijch2k. $wiolonczele 3#c/ `#l.v `f>r(|5 (8vv mm2k. $kontrabasy 3#c/ `#l.v `f>r(|5 (8vv mm2k.
Mozart pochodził z Salzburga, urodził się w roku 1756 w rodzinie dworskiego skrzypka. Jako dziecko Mozart odznaczał się fenomenalną pamięcią muzyczną, grał biegle na klawesynie i skrzypcach, komponował. Koncertował na dworach książąt i arystokratów całej Europy.
Dłuższy czas przebywał we Włoszech i w Paryżu. W roku 1769 został członkiem kapeli arcybiskupa Salzburga, a w roku 1781 przeniósł się do Wiednia, gdzie postanowił żyć jako niezależny artysta.
Bardzo wiele i szybko komponował. Jego opery wystawiano w Operze Wiedeńskiej i innych teatrach Europy. Odnosił wielkie sukcesy, ale pod koniec życia cierpiał biedę. Zmarł w Wiedniu w wieku 35 lat i pochowany został w pięcioosobowym grobie.
Najważniejsze kompozycje Wolfganga Amadeusza Mozarta
Opery:
Utwory wokalno-instrumentalne:
Utwory instrumentalne:
*Posłuchajmy: W.A. Mozart Koncert fortepianowy d-moll
*Zagrajmy: W.A. Mozart Sonata fortepianowa.
Urodził się w roku 1770 w niemieckim mieście Bonn w rodzinie muzyka. Do Wiednia przeprowadził się w 1792 roku i tam pozostał do końca życia. Studiował kompozycję (między innymi u Haydna), grał znakomicie na fortepianie. Dla swojej sztuki udało mu się pozyskać grono bogatych mecenasów i przyjaciół.
Od trzydziestego roku życia zaczął stopniowo tracić słuch, co stanowiło dlań wielką tragedię. Zmuszony był ograniczyć działalność koncertową i kontakty towarzyskie. Zmarł w wieku 56 lat w Wiedniu, w roku 1827.
W porównaniu z Haydnem i Mozartem utwory Beethovena są bardziej dramatyczne i gwałtowne. Nie tworzył ich z taką łatwością jak pozostali "klasycy wiedeńscy". Wielokrotnie poprawiał i zmieniał swe rękopisy.
Najważniejsze kompozycje Ludwika van Beethovena
Utwory wokalno-instrumentalne:
Utwory instrumentalne:
*Posłuchajmy: L. van Beethoven: IX Symfonia, Kwartety smyczkowe.
*Zagrajmy: L. van Beethoven - utwory fortepianowe
O WYKONYWANIU MUZYKI KLASYCZNEJ. W interpretacjach muzyki klasycznej obowiązuje szlachetny umiar i zachowanie proporcji pomiędzy przedstawieniem formy i nastrojem dzieła. Wykonawcę obowiązuje dokładne stosowanie się do wskazówek kompozytora, zwłaszcza dotyczących tempa i dynamiki. Również wszelkie ozdobniki wykonuje się w ściśle określony sposób. Pomimo tego zawsze można znaleźć drogę do przekazania słuchaczom swojej własnej interpretacji dzieła.
*ZAPAMIĘTAJMY! Muzyka klasyczna - choć dużo w niej form polifonicznych - jest homofoniczna, oparta na zasadach harmonii funkcyjnej. Utwory klasyczne posiadają ściśle określoną budowę, są powściągliwe pod względem wyrażania emocji. Formy popularne w muzyce klasycznej to allegro sonatowe, rondo i wariacje. Głównymi przedstawicielami klasycyzmu są: Józef Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart i Ludwik van Beethoven.
W ciągu wieku XIX artyści, a więc i kompozytorzy, za najważniejsze w swych dziełach uważali wyrażanie uczuć i emocji. Nadal tworzono symfonie, sonaty czy kwartety, brzmiały one jednak inaczej niż utwory klasyczne. Ich konstrukcja była swobodniejsza, frazy melodyczne dłuższe, harmonia bardziej skomplikowana, rytm zmienny i kapryśny.
Powstały też nowe rodzaje utworów muzycznych, jak ballada, nokturn, fantazja, poemat symfoniczny. Wiele dzieł nosiło tytuły określające treść literacką dzieła. Kompozytorzy chętnie wykorzystywali w swych utworach elementy muzyki ludowej.
Bardzo popularny był fortepian, zarówno jako instrument solowy, jak i akompaniujący. Orkiestry symfoniczne zwiększyły swój skład o nowe instrumenty.
Dla uzyskania większej skali, potęgi brzmienia i zróżnicowania barwy muzyki stopniowo rozszerzano obsadę orkiestry:
W większej romantycznej orkiestrze symfonicznej, liczącej nieraz aż stu muzyków, coraz większą rolę odgrywali dyrygenci, którzy dbali nie tylko o jednoczesną grę poszczególnych muzyków, ale narzucali własne interpretacje muzyczne.
W epoce romantyzmu działało bardzo wielu wybitnych kompozytorów. Liczni wirtuozi koncertujący po całej Europie byli uwielbiani jak dzisiejsze gwiazdy muzyki pop.
Fragment partytury "Symfonii fantastycznej" Hectora Berlioza. Zwróćcie uwagę na skład orkiestry.
Hector Berlioz Symfonia fantastyczna (fragment). Przykład nutowy
Allegro non troppo n=#gb 22$c #b $flety `\l.#em2k. #b $oboje `\l.#em2k. #b $klarnety in $c `\l.#em2k. #b $fagoty `#l.#em2k. #b $rogi in $b 11 `\l.m `con`sord.`pp"9$(sc38 nu "9sc38 nu2k. #b $rogi in $es 11 `\l.m `con`sord.`pp"8$(rc9 tu 8rc9 tu2k. #b $kornety in $b 11 `\l.#em2k. #b $trąbki in $b 11 `\l.#em2k. $puzon alt. 22 `0l.#em2k. #b $puzony tenor. 22 `#l.#em2k. #b $tuby 22 `#l.#em2k. $kotły in $b, $f 11 `#l.`soli`baguette`d.espong" `p|+.$(2>jjjjjj|+.$(jjjjjj 2tu |+.$(2jjjjjj|+.$(jjjjjj 2tu |+.$(2jjjjjj|+.$(jjjjjj2k. $kotły in $g, $d 11 `#l.`baguette`d.esponge" `p|+.$(>hhhhhh|+.$(hhhhhh ru |+.$(hhhhhh|+.$(hhhhhh ru |+.$(hhhhhh=2k. $talerze #em2k. $bęben w. #em2k. $skrzypce $i 22 `\l.#em2k. $skrzypce $ii 22 `\l.#em2k. $altówki 22 `0l.#em2k. $wiolonczele 22 `#l.`pizz.`pp>8v8v ru 8v8v ru 8v8v2k. $kontrabasy 22 `#l.`div.`a#d`pizz.`pp>80*-v80*-v r0*-u 80*-v80*-v r0*-u 80*-v80*-v2k.
Był wiedeńczykiem urodzonym w roku 1797. Pochodził z rodziny nauczycielskiej. Jego rodzice życzyli sobie, aby i on został pedagogiem. Jako chłopiec śpiewał w chórze i grał w szkolnej orkiestrze. Kompozycji uczył się u Salieriego, rywala Mozarta. Za życia nie udało się Schubertowi zdobyć szerszego uznania. Jako kompozytor znany był głównie wąskiemu gronu przyjaciół. Zmarł w Wiedniu w roku 1828, w wieku 31 lat.
Muzyka Schuberta odznacza się subtelnością i romantycznym nastrojem. Najważniejsze w jego dorobku kompozytorskim są pełne delikatnych uczuć pieśni. Skomponował ich ponad 600 do tekstów niemieckich poetów romantycznych.
Najważniejsze kompozycje Franciszka Schuberta
Utwory wokalno-instrumentalne:
Utwory instrumentalne:
*PODOBNO... Schubert był tak nieśmiałym człowiekiem, że nigdy nie odważył się przedstawić mieszkającemu na sąsiedniej ulicy Beethovenowi.
*Posłuchajmy: Franciszek Schubert - pieśń "Małgorzata przy kołowrotku".
*Zagrajmy: Franciszek Schubert - miniatury fortepianowe.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości o balladzie, nokturnie, fantazji, poemacie symfonicznym.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości z historii Polski XIX wieku.
Przyszedł na świat w roku 1810 w Żelazowej Woli, niewielkiej wsi pod Warszawą. Jego rodzicami byli Justyna Krzyżanowska i nauczyciel francuskiego, z pochodzenia Francuz - Mikołaj Chopin. Jako dziecko Chopin mieszkał w Warszawie, gdzie jego rodzice prowadzili stancję (internat) dla gimnazjalistów. Podczas wakacji spędzanych na mazowieckich wsiach zapoznał się z melodiami i tańcami ludowymi.
Fryderyk od najmłodszych lat wykazywał wielkie uzdolnienia muzyczne, literackie i aktorskie. Lekcje muzyki pobierał początkowo u Wojciecha Żywnego, następnie u Józefa Elsnera. Studiował w warszawskiej Szkole Głównej Muzyki.
Pierwszego poloneza skomponował Chopin w wieku 7 lat. Jako nastolatek tworzył już polonezy, pieśni, mazurki. Koncertował w bogatych salonach Warszawy. W wieku lat dwudziestu wykonywał z orkiestrą własne dwa koncerty fortepianowe. Na jego talencie poznał się profesor i rektor uczelni Józef Elsner. W sprawozdaniu Szkoły Muzycznej dla władz napisał o Chopinie: "Szczególna zdolność, geniusz muzyczny".
W roku 1830 Chopin wyjechał z Polski, aby dalej kształcić się i nawiązać szersze kontakty artystyczne. Nigdy więcej nie udało mu się wrócić do kraju. Przez resztę życia mieszkał we Francji, w Paryżu. Poznał tam wielu kompozytorów, poetów i artystów. Wiele lat przyjaźnił się z francuską pisarką George Sand (czyt. żorż san). Komponował, koncertował i udzielał lekcji gry na fortepianie. Wyjeżdżał na koncerty do Anglii, jakiś czas przebywał na wyspie Majorce u wybrzeży Hiszpanii. Przez cały czas walczył z postępującą gruźlicą.
Zmarł w wieku 39 lat w Paryżu i tam znajduje się jego grób. Siostra Chopina przewiozła jego serce do Warszawy. Umieszczono je w Kościele Św. Krzyża.
Chopin komponował głównie muzykę fortepianową. W swej twórczości nawiązywał często do polskiej muzyki ludowej. Niejednokrotnie w jego utworach pojawiają się rytmy taneczne kujawiaka, oberka, mazura i poloneza.
*CIEKAWE, ŻE... Fryderyk Chopin był bardzo wesołym i żywym chłopcem. Z wakacji donosił przyjacielowi o nauce jazdy konnej: "I ja umiem na nim siedzieć; przynajmniej tak, że koń powoli, gdzie chce idzie, a ja, jak małpa na niedźwiedziu, na nim ze strachem siedzę... Muchy mi często na wyniosłym siadają nosie..."
Najważniejsze kompozycje Fryderyka Chopina
Utwory fortepianowe:
Utwory na fortepian z orkiestrą:
Utwory kameralne:
*Zagrajmy: Fryderyk Chopin - polonezy młodzieńcze.
*Posłuchajmy: Fryderyk Chopin: Ballada g-moll, Koncert fortepianowy f-moll, część III.
*WARTO WIEDZIEĆ, ŻE... Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne im. Fryderyka Chopina należą do najstarszych i najsławniejszych konkursów muzycznych na świecie. Pierwszy Konkurs Chopinowski odbył się w roku 1927. Od 1955 r. Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne im. Fryderyka Chopina odbywają się w warszawskiej Filharmonii Narodowej co pięć lat.
Giuseppe Verdi (czyt. dżuzeppe werdi) urodził się w roku 1813 w małej włoskiej wiosce. Muzyki uczył się prywatnie, korzystając z pomocy bogatego sąsiada. Wkrótce postanowił poświęcić się kompozycji. Z początku szło mu bardzo ciężko - stracił wcześnie żonę i kilkoro dzieci, a jego opery nie znajdowały uznania. Z czasem zdobył jednak światową sławę. Jako kompozytor był aktywny do późnej starości - ostatnią operę skomponował w wieku 80 lat. Zmarł w roku 1901.
Muzyka operowa Verdiego zawiera piękne, ulubione przez śpiewaków i słuchaczy melodie. Jednocześnie podkreśla akcję sceniczną oraz wielkie uczucia i dramaty bohaterów.
Verdi prócz oper tworzył także utwory religijne.
*PODOBNO... Giuseppe Verdi zdawał egzamin wstępny do szkoły muzycznej w Busetto, ze względu jednak na małe umiejętności i przekroczony wiek nie został przyjęty. Nie załamał się jednak, lecz sam zdobywał wiedzę muzyczną. Pobierał też prywatne lekcje.
Najważniejsze kompozycje Giuseppe Verdiego
Opery:
Utwory religijne:
*Posłuchajmy: Giuseppe Verdi "Va pensiero" z opery "Nabuchodonozor".
Urodził się w roku 1819 w Ubielu koło Mińska (na terenie dzisiejszej Białorusi). Studiował w Mińsku, Warszawie i Berlinie. Po studiach zamieszkał w Wilnie, gdzie został organistą w kościele św. Jana, nauczycielem muzyki i dyrygentem teatru.
Odbył wiele podróży zagranicznych, między innymi do Petersburga, Pragi, Moskwy, Paryża.
W Wilnie komponował Moniuszko pieśni przeznaczone do śpiewania domowego. Ujął je w zbiory pod nazwą "Śpiewniki domowe". Tam powstała też pierwsza 2-aktowa wersja opery "Halka". Pomimo wielu zajmowanych stanowisk z trudem zarabiał na utrzymanie licznej rodziny (10-ro dzieci).
W 1858 roku udało mu się wystawić w Warszawie nową, czteroaktową wersję opery "Halka". Było to wielkie wydarzenie kulturalne połączone z ogromnym sukcesem kompozytora. Otrzymał stanowisko dyrygenta Opery Warszawskiej, uczył w Instytucie Muzycznym, a także założył Warszawskie Towarzystwo Muzyczne. Miał liczne zamówienia.
Premiera opery "Straszny dwór" odbyła się w Warszawie w roku 1865, niedługo po klęsce powstania styczniowego. Ze względu na patriotyczny charakter dzieła zostało ono wkrótce zdjęte z afisza przez cenzurę.
Moniuszko zmarł w Warszawie w 1872 roku. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim.
Muzyka Moniuszki przesycona jest polskością. W większości jego utworów odnaleźć można rytmy poloneza, mazura, krakowiaka czy kujawiaka. Także tematy jego oper dotykają często spraw narodowych. Dlatego właśnie uważany jest za twórcę polskiej opery narodowej.
Najważniejsze kompozycje Stanisława Moniuszki
Opery:
Operetki:
Balet:
Kantaty:
Utwory religijne:
Pieśni:
Utwory instrumentalne:
*Posłuchajmy: Stanisław Moniuszko - Aria Jontka "Szumią jodły" z opery "Halka".
Urodził się w Lublinie w roku 1835. Już jako ośmioletni chłopiec rozpoczął studia skrzypcowe w Konserwatorium Paryskim. Ukończył je ze złotym medalem mając 11 lat. Później studiował także w Paryżu teorię muzyki.
Bardzo wcześnie rozpoczął karierę skrzypka. Razem ze swym bratem Józefem - wybitnym pianistą - koncertował niemal na całym świecie.
Przez jakiś czas zajmował stanowisko nadwornego solisty na dworze rosyjskiego cara w Petersburgu. Mieszkał także w Brukseli, prowadząc tam klasę skrzypiec w konserwatorium. Zmarł w Moskwie w wieku 45 lat.
Komponował wyłącznie muzykę skrzypcową, którą sam znakomicie wykonywał. Jego utwory są melodyjne i efektowne. Niektóre dzieła oparł na rytmach polskich tańców ludowych.
*WARTO WIEDZIEĆ, ŻE... od roku 1935 odbywają się w Polsce Międzynarodowe Konkursy Skrzypcowe im. Henryka Wieniawskiego. Miastem goszczącym wówczas młodych skrzypków z całego świata jest Poznań.
Najważniejsze kompozycje Henryka Wieniawskiego
Utwory skrzypcowe:
*Zagrajmy: Henryk Wieniawski "Dudziarz".
*Posłuchajmy: Henryk Wieniawski: "Legenda", "Kujawiak".
*CIEKAWE, ŻE... popularny utwór skrzypcowy Henryka Wieniawskiego "Legenda" został napisany dla ojca narzeczonej kompozytora. Bogaty Anglik nie chciał bowiem dać zezwolenia na ślub. Wzruszony piękną muzyką zmienił swą decyzję i miss Izabella Hampton została panią Wieniawską.
Piotr Czajkowski pochodził z bogatej rosyjskiej rodziny. Urodził się w roku 1840. Za namową rodziców studiował prawo, równolegle ucząc się muzyki. Z początku pracował jako urzędnik, później jednak zrezygnował z kariery w administracji państwowej i całkowicie poświęcił się muzyce.
Przez 11 lat był profesorem Konserwatorium Moskiewskiego, w następnych latach zajmował się wyłącznie komponowaniem. Mieszkał w Moskwie i Petersburgu, wiele też podróżował. Zmarł w Petersburgu w roku 1893.
Piotr Czajkowski komponował opery, balety, pieśni, muzykę symfoniczną, kameralną i solową. Jego dzieła są bardzo melodyjne. Dostrzec w nich można wiele elementów rosyjskiego folkloru.
Najważniejsze kompozycje Piotra Czajkowskiego
Opery:
Balety:
Utwory instrumentalne:
Pieśni
*CIEKAWE, ŻE... w uwerturze koncertowej "Rok 1812" opisującej muzycznie klęskę Napoleona Czajkowski, dla lepszego oddania odgłosów bitwy, użył prawdziwych strzałów armatnich (kompozycja miała być wykonana na wolnym powietrzu).
*Posłuchajmy: Piotr Czajkowski - fragmenty baletu "Dziadek do orzechów".
O WYKONYWANIU MUZYKI ROMANTYCZNEJ. Interpretując utwory romantyków, trzeba oddać ich nastrojowość i dramatyzm. Istotna tu jest długa fraza, szeroka rozpiętość dynamiczna, rozmaitość artykulacji. Dopuszczalna jest pewna swoboda interpretacji. Typowe dla muzyki romantycznej jest tempo rubato, czyli nieznaczne odchylenia od zasadniczego tempa utworu, służące podkreśleniu frazy melodycznej bądź punktu kulminacyjnego dzieła.
*ZAPAMIĘTAJMY! Kompozytorzy romantyczni wyrażali w muzyce przede wszystkim wiele uczuć i emocji. Utwory były swobodniejsze pod względem formy niż w okresie klasycyzmu. Popularna stała się muzyka programowa. Dla wielu twórców natchnieniem była muzyka ludowa. Powstawały opery o tematyce narodowej.
Najwybitniejsi polscy kompozytorzy tych czasów to Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Henryk Wieniawski.
W końcu XIX wieku muzyka rozwijała się w wielu kierunkach. Jedni kompozytorzy tworzyli w stylu zwanym późnoromantycznym. Ich muzyka nie była już jednak tak delikatna i liryczna jak w utworach Schuberta czy Chopina. W dziełach swych wyrażali wielkie, nieraz chorobliwe emocje. Szczególnie dominowały: smutek, groza i tragizm. Melodie i współbrzmienia stały się bardzo skomplikowane. Używano ogromnych zespołów wykonawczych, kompozycje były często długie, z rozległymi kulminacjami i dynamiką fortissimo dochodzącą do fffff.
Tak tworzyli przede wszystkim kompozytorzy niemieccy, a także Mieczysław Karłowicz i początkowo Karol Szymanowski.
Kierunek przeciwstawny pojawił się we Francji. Kompozytorów interesowało przekazywanie ulotnych wrażeń, czyli impresji. Utwory były zazwyczaj krótkie i nosiły tytuły podobne do tytułów obrazów. Szczególną wagę przywiązywano do barwy dźwięku. Szukano nowych sposobów artykulacji i instrumentacji, często bardzo subtelnej i delikatnej. Oprócz skal durowej i molowej pojawiła się pentatonika i skala całotonowa. Kompozytorzy dobierali współbrzmienia poza funkcjami harmonicznymi. Były to dźwiękowe "plamy". Chętnie stosowali dynamikę piano i pianissimo. Kierunek ten (podobnie jak w malarstwie) nazwano impresjonizmem.
Najwybitniejsze przykłady impresjonizmu w muzyce to dzieła kompozytorów francuskich: Klaudiusza Debussy'ego i Maurycego Ravela. Pod wpływem impresjonizmu komponował też przez pewien czas Karol Szymanowski.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości z historii Polski początków XX wieku.
Mieczysław Karłowicz urodził się w roku 1876 w majątku rodziców w Wiszniewie, na terenie dzisiejszej Białorusi. W okresie dzieciństwa wiele podróżował z rodzicami. Od dwunastego roku życia zamieszkał w Warszawie. Tu chodził do szkoły i uczył się gry na skrzypcach oraz kompozycji. Następnie studiował kompozycję w Berlinie. Prócz muzyki interesował się fotografią i taternictwem. Od roku 1907 osiedlił się w Zakopanem. Zginął tragicznie zimą w 1909 roku, zasypany lawiną pod szczytem Małego Kościelca w Tatrach.
Karłowicz był zafascynowany muzyką późnego romantyzmu. Jego muzyka odznacza się długimi frazami, skomplikowaną harmonią i masywną instrumentacją. W dziełach Karłowicza odczuwalny jest smutek i pesymizm, typowy dla wielu artystów tworzących w końcu XIX stulecia.
Komponował utwory orkiestrowe na wielkie zespoły symfoniczne. Ulubionym gatunkiem muzycznym Karłowicza był poemat symfoniczny. Tworzył też nastrojowe pieśni.
Najważniejsze kompozycje Mieczysława Karłowicza
Poematy symfoniczne:
Utwory instrumentalne:
Pieśni:
*Posłuchajmy: Mieczysław Karłowicz - poemat symfoniczny "Stanisław i Anna Oświecimowie".
Klaudiusz Debussy urodził się w Paryżu w roku 1862. Tam studiował grę na fortepianie i kompozycję. Uzyskał stypendium na kilkuletni wyjazd do Rzymu. Podróżował także do Niemiec i innych państw Europy. Większość życia spędził jednak w Paryżu, poświęcając się komponowaniu i pisaniu artykułów o muzyce. Zmarł w Paryżu w roku 1918.
Debussy uważany jest za twórcę muzycznego impresjonizmu. Cechą jego kompozycji jest bogata kolorystyka dźwiękowa, uzyskiwana zarówno w muzyce fortepianowej, jak i orkiestrowej. Większość utworów nosi tytuły kojarzące się z określonymi obrazami.
Początkowo dzieła Debussy'ego przyjmowane były przez publiczność i krytykę bardzo niechętnie. Uważano je za dziwaczne i pozbawione melodii, z czasem jednak zostały docenione i wywarły wpływ na wielu innych kompozytorów XX wieku.
Najważniejsze kompozycje Klaudiusza Debussy'ego
Utwory orkiestrowe:
Utwory fortepianowe:
Utwory sceniczne:
Utwory kameralne:
*Posłuchajmy: Klaudiusz Debussy "Morze".
Ravel urodził się w roku 1875 we Francji, w kraju Basków, przy granicy hiszpańskiej. Studiował fortepian i kompozycję w Konserwatorium Paryskim. Działał w Paryżu jako pianista, kompozytor, dyrygent i krytyk muzyczny. Podczas I wojny światowej był kierowcą ambulansu armii francuskiej. Po wojnie wrócił do komponowania, a jego utwory cieszyły się coraz większym uznaniem. Pod koniec życia na skutek postępującej choroby zaprzestał działalności. Zmarł po operacji mózgu w 1937 roku.
Twórczość Ravela zaliczana bywa do impresjonizmu muzycznego. Wiele dzieł nosi tytuły programowe, a utwory orkiestrowe odznaczają się wspaniałą, barwną instrumentacją. Kompozytor pisał także muzykę absolutną, nawiązującą do form i gatunków muzyki klasycznej i barokowej, jak sonata, koncerty fortepianowe, kwartet. W utworach Ravela można znaleźć elementy hiszpańskiej muzyki ludowej.
Najważniejsze kompozycje Maurycego Ravela
Opery:
Muzyka baletowa:
Utwory orkiestrowe:
Utwory fortepianowe:
Utwory kameralne:
*Posłuchajmy: Maurycy Ravel - suita "Moja matka gęś".
O WYKONYWANIU MUZYKI IMPRESJONISTYCZNEJ W muzyce impresjonistycznej bardzo ważne jest zróżnicowanie barwy dźwięku. Dla osiągnięcia tego celu stosuje się różnego rodzaju artykulację, korzysta z tłumików (na przykład lewy pedał w fortepianie). Współbrzmienia nie pełnią już roli funkcji harmonicznych; często mamy do czynienia z szeregiem zamazanych, zlewających się z sobą akordów. W muzyce fortepianowej często używa się prawego pedału (dla zamazywania akordów) oraz lewego (dla subtelnych zmian barwy).
*ZAPAMIĘTAJMY! W końcu XIX wieku muzyka rozwijała się w wielu kierunkach. Niektórzy kompozytorzy tworzyli w stylu późnoromantycznym, przekazując w utworach ogromne emocje. Do tego nurtu należy twórczość Mieczysława Karłowicza oraz wczesne dzieła Karola Szymanowskiego.
We Francji powstał nowy styl, zwany impresjonizmem. Kompozytorzy tego kierunku starali się malować muzyką różne obrazy i nastroje. Przedstawicielami impresjonizmu są Klaudiusz Debussy i Maurycy Ravel. Do tego kierunku należą także niektóre utwory Karola Szymanowskiego.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości z historii XX wieku.
Kompozytorzy tworzący w pierwszej połowie XX wieku poszukiwali nowych, indywidualnych stylów komponowania. Jedni interesowali się folklorem swych narodów, inni poszukiwali źródeł natchnienia w kulturach pozaeuropejskich: Dalekiego Wschodu, Ameryki, Afryki. Popularna stała się muzyka jazzowa.
W wielu utworach z owego czasu na plan pierwszy wysunął się rytm. Stał się on wyrazisty, skomplikowany, pełen nieregularnych akcentów. Uległa rozbudowaniu grupa perkusji. Kompozytorzy niejednokrotnie zaskakiwali ówczesną publiczność śmiałymi, dysonansowymi współbrzmieniami.
Igor Strawiński pochodził z Rosji, ale przez większość swego życia mieszkał za granicą. Urodził się w roku 1882 jako syn śpiewaka opery carskiej w Sankt Petersburgu. W mieście tym studiował prawo i uczęszczał na prywatne lekcje muzyki. Od 1910 roku zamieszkał w Szwajcarii, później przeniósł się do Francji. W roku 1940 przeprowadził się do Hollywood (USA). Zmarł w Nowym Jorku w 1971 roku.
Muzyka Strawińskiego jest bardzo obfita i zróżnicowana. W ciągu swojego długiego życia kompozytor próbował tworzyć w wielu rozmaitych stylach. Interesował go impresjonizm, folklor, jazz; był zwolennikiem nowatorstwa i eksperymentu w muzyce; w niektórych utworach nawiązywał do klasycyzmu i innych wcześniejszych epok historycznych.
W swych dziełach szczególnie rozwinął element rytmu. Stosował skomplikowane metrum (na przykład 11/16), wprowadzał nieregularne akcentowanie.
Jego balety napisane na początku XX wieku "Pietruszka" i "Święto wiosny" otworzyły nowy rozdział w historii muzyki.
*WARTO WIEDZIEĆ, ŻE... premiera baletu Igora Strawińskiego "Święto wiosny" była wielkim skandalem. Zszokowana nowoczesnością muzyki publiczność tupała i gwizdała tak głośno, że tancerze, nie słysząc orkiestry, nie mogli tańczyć. Dopiero później dzieło zyskało należną mu sławę.
Najważniejsze kompozycje Igora Strawińskiego
Balety:
Utwory wokalno-instrumentalne:
Utwory instrumentalne:
*Posłuchajmy: Igor Strawiński - balet "Pietruszka" (fragment).
Urodził się w roku 1882 na terenie dzisiejszej Ukrainy, w Tymoszówce, w majątku rodziców. Z początku pobierał prywatne lekcje muzyki. W roku 1902 przeniósł się do Warszawy i rozpoczął prywatne studia kompozycji i teorii muzyki. W młodości dużo podróżował. Zwiedził Włochy, Sycylię, Północną Afrykę. Okres I wojny światowej spędził w Tymoszówce, następnie znów zamieszkał w Warszawie, gdzie przez pewien czas był rektorem Konserwatorium.
Komponował i podróżował po całym świecie jako wykonawca swych utworów. Pod koniec życia często przebywał w Zakopanem. Wyjeżdżał też za granicę dla ratowania zdrowia. Zmarł w roku 1937 w szwajcarskim sanatorium.
Wczesne utwory Szymanowskiego powstawały pod wpływem muzyki Chopina i romantyzmu niemieckiego. Podczas podróży do Włoch, Francji i Afryki Północnej oczarowała Szymanowskiego kultura starożytna i Wschodu. Styl jego utworów zmienił się wówczas na bardziej impresjonistyczny. W późniejszych dziełach wprowadził kompozytor elementy polskiego folkloru, szczególnie muzyki góralskiej.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości o muzyce góralskiej.
Najważniejsze kompozycje Karola Szymanowskiego
Utwory sceniczne:
Utwory wokalno-instrumentalne:
Utwory orkiestrowe:
Utwory kameralne:
Utwory fortepianowe:
*Posłuchajmy: Karol Szymanowski: "Źródło Aretuzy", balet "Harnasie" (fragment).
Sergiusz Prokofiew urodził się w roku 1891 w Rosji. Studia pianistyczne i kompozytorskie odbył w Sankt Petersburgu, zdobywając uznanie zarówno swą grą na fortepianie, jak i kompozycjami. W roku 1913 wyjechał do Londynu, później do Stanów Zjednoczonych, w końcu na dłużej osiadł w Paryżu. W roku 1932 powrócił na stałe do Związku Radzieckiego i zamieszkał w Moskwie, gdzie został profesorem konserwatorium. Zmarł w roku 1953.
Prokofiew tworzył opery, balety, symfonie, utwory instrumentalne, pieśni, muzykę filmową. Sławna stała się współpraca Prokofiewa z wybitnym reżyserem filmowym Eisensteinem (czyt. ajzensztajnem).
Muzyka wcześniejszych utworów odznacza się dużymi kontrastami dynamiki i rytmu, traktowaniem fortepianu jako instrumentu perkusyjnego oraz zamierzoną szorstkością. Dzieła późniejsze są mniej skomplikowane, zawierają więcej fragmentów lirycznych i groteskowych.
*CIEKAWE, ŻE... Prokofiew, podobnie jak Mozart, był cudownym dzieckiem. W wieku 9 lat skomponował już operę.
Najważniejsze kompozycje Sergiusza Prokofiewa
Opery:
Balety:
Muzyka filmowa:
Utwory instrumentalne:
*Posłuchajmy: Sergiusz Prokofiew - baśń symfoniczna "Piotruś i wilk".
B'ela Bart'ok to kompozytor węgierski. Urodził się w roku 1881, studia muzyczne odbył w Budapeszcie. Obok kompozycji jego wielką pasją było zbieranie i zapisywanie muzyki ludowej. Zdobył duży rozgłos jako pianista i kompozytor, wiele podróżował, uczył w budapeszteńskim konserwatorium. W roku 1939 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Zmarł w Nowym Jorku w roku 1945.
W swych dziełach wykorzystywał Bart'ok muzykę ludową, przede wszystkim węgierską i rumuńską.
Najważniejsze kompozycje B'eli Bart'oka
Opera i balet:
Utwory instrumentalne:
*Posłuchajmy: B'ela Bart'ok "Tańce rumuńskie".
O WYKONYWANIU MUZYKI XX WIEKU Wykonawcy utworów instrumentalnych pochodzących z pierwszej połowy XX wieku muszą zwrócić uwagę na różne rodzaje artykulacji. Kompozytorzy tacy jak Prokofiew, Strawiński, Bart'ok często stosują suchy, jakby perkusyjny rodzaj dźwięku, podkreślając w ten sposób groteskowy czy ironiczny charakter utworu. W kompozycjach XX wieku można spotkać skomplikowane metrum, rytmy i akcenty. W utworach orkiestrowych znaczną rolę pełnią instrumenty perkusyjne.
*ZAPAMIĘTAJMY! Większość kompozytorów tworzących w pierwszej połowie XX wieku przeciwstawiała się dziewiętnastowiecznemu romantyzmowi i poszukiwała nowych, indywidualnych stylów komponowania. Twórcy chętnie sięgali do folkloru, posługiwali się śmiałymi zestawieniami akordów, dysonansami, nieregularnym rytmem. W pierwszej połowie XX wieku działali między innymi: Karol Szymanowski, Sergiusz Prokofiew, B'ela Bart'ok, Igor Strawiński.
Warto sobie przypomnieć: wiadomości ze współczesnej historii Polski.
W połowie XX wieku niektórzy twórcy pozostali wierni tradycjom i nadal komponowali sonaty, symfonie, koncerty. Jednak zawsze wnosili do swych dzieł nowe, własne, oryginalne pomysły muzyczne.
Wielu jednak poszukiwało nowych, indywidualnych efektów dźwiękowych. Oprócz śpiewu stosowano szept, krzyk, pisk. Na instrumentach grano w nietypowy sposób: stukano w pudła skrzypiec, pocierano struny fortepianu, z instrumentów dętych wydawano gwizdy i pomruki. Dla takiej muzyki nie wystarczał już tradycyjny zapis nutowy, próbowano więc zapisywać partytury, stosując graficzne pasma zamiast nut i oznaczenie czasu w sekundach zamiast taktów.
Poszukiwaniom tym wyszedł naprzeciw wynalazek elektronicznych metod wydobywania dźwięków, umożliwiający tworzenie zupełnie nowych, niespotykanych wcześniej efektów dźwiękowych.
Większość twórców z czasem porzuciło eksperymentowanie i wróciło do bardziej tradycyjnego sposobu komponowania. Nikt nie rezygnował jednak z zachowania własnego, oryginalnego stylu.
W drugiej połowie XX wieku kilku polskich kompozytorów, jak Witold Lutosławski i Krzysztof Penderecki, znalazło się w czołówce światowej.
*WARTO WIEDZIEĆ, ŻE... do najpopularniejszych polskich kompozytorów wśród dzieci należy Janina Garścia (1920-2004). Napisała ponad 800 utworów wykonywanych w szkołach muzycznych na całym świecie. Dzieci przyznały jej "Order Uśmiechu".
Jedna z nielicznych kobiet-kompozytorek. Urodziła się w roku 1909 w Łodzi. Studiowała kompozycję, grę na skrzypcach i na fortepianie. Studia uzupełniała w Paryżu. Odnosiła sukcesy zarówno jako skrzypaczka, jak i kompozytorka. Zmarła w Warszawie w roku 1969.
W jej twórczości przeważa muzyka skrzypcowa, którą sama wykonywała. Utwory Grażyny Bacewicz mają na ogół tradycyjną formę - koncert, symfonia. Można w nich spotkać elementy folkloru. Dużą rolę odgrywa rytm i kolorystyka.
Najważniejsze kompozycje Grażyny Bacewicz
Utwory skrzypcowe:
Utwory fortepianowe:
Utwory orkiestrowe:
Utwory kameralne:
*Zagrajmy: Grażyna Bacewicz - utwory skrzypcowe.
Przez wielu znawców uważany jest za najwybitniejszego współczesnego kompozytora polskiego. Urodził się w 1913 r. w Warszawie i tu spędził większość swego życia. Studiował grę na fortepianie i kompozycję, a także matematykę. Podczas okupacji grywał na fortepianie w kawiarniach, po wojnie zajmował się przede wszystkim kompozycją. Wykładał na wielu międzynarodowych kursach mistrzowskich. Chętnie osobiście dyrygował swoimi dziełami.
Zmarł w Warszawie w roku 1994.
W początkowym okresie twórczości Lutosławski interesował się muzyką ludową, później wypracował własny, oryginalny styl komponowania. Pisał przede wszystkim muzykę instrumentalną, nigdy nie stworzył opery.
Najważniejsze kompozycje Witolda Lutosławskiego
Utwory orkiestrowe:
Utwory kameralne:
Utwory fortepianowe:
*Posłuchajmy: Witold Lutosławski - "Muzyka żałobna"
*CIEKAWE, ŻE... Lutosławski mógłby się podpisywać: dr, dr, dr, dr, dr, dr, dr, dr Lutosławski, gdyż aż osiem uczelni z całego świata przyznało mu honorowe doktoraty.
Urodził się w roku 1933 w Dębicy. Kompozycję studiował w Krakowie. Prowadzi bardzo aktywną działalność kompozytorską i dyrygencką. Jego dzieła są wykonywane na całym świecie.
W młodości stosował w swych utworach nietypowe efekty dźwiękowe, jak szmery, pukania w instrumenty, gwizdy, krzyki. Obecnie komponuje muzykę bardziej tradycyjną. Preferuje wielkie formy wokalno-instrumentalne, jak opery, symfonie, oratoria.
Najważniejsze kompozycje Krzysztofa Pendereckiego
Opery:
Utwory wokalno-instrumentalne:
Utwory instrumentalne:
*Posłuchajmy: Krzysztof Penderecki - "Pasja według świętego Łukasza".
Wojciech Kilar urodził się w roku 1932 we Lwowie. Po II wojnie światowej zamieszkał na Śląsku. Studiował kompozycję i fortepian w Katowicach, następnie, jako stypendysta rządu francuskiego, kształcił się w Paryżu.
Komponuje zarówno dzieła orkiestrowe, kameralne, jak też o tematyce religijnej. W swych utworach wykorzystuje często elementy folkloru góralskiego.
Duży rozgłos przyniosła mu muzyka teatralna i filmowa. Jest autorem ścieżek dźwiękowych do ponad stu filmów polskich i zagranicznych.
Najważniejsze kompozycje Wojciecha Kilara
Utwory wokalno-instrumentalne:
Utwory orkiestrowe:
Muzyka do filmów:
*Posłuchajmy: Wojciech Kilar - "Krzesany"
Urodził się w roku 1933 w Czernicy. Kompozycję studiował w Katowicach. Już na studiach dał się poznać jako utalentowany i bardzo nowatorski kompozytor. Z upływem czasu Górecki zaczął komponować w bardziej tradycyjnym i prostym stylu, trafiającym do szerokiej publiczności. Duże znaczenie w jego twórczości miała muzyka religijna. Zmarł w Katowicach jesienią 2010 roku.
Najważniejsze kompozycje Henryka Mikołaja Góreckiego
Utwory wokalne i wokalno-instrumentalne:
Utwory orkiestrowe:
Utwory kameralne:
*Posłuchajmy: Henryk Mikołaj Górecki - Koncert na klawesyn i orkiestrę smyczkową.
*ZAPAMIĘTAJMY! W drugiej połowie XX wieku kompozytorzy starali się wypracować własny, oryginalny styl komponowania. Niektórzy poszukiwali całkiem nowych, nietypowych efektów dźwiękowych. Poszukiwaniom tym wyszedł naprzeciw wynalazek muzyki elektronicznej.
Do najsławniejszych kompozytorów polskich tego czasu należą: Grażyna Bacewicz, Witold Lutosławski, Krzysztof Penderecki, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki.
START CZĘŚĆ I CZĘŚĆ II Do góry CZĘŚĆ IV Zmodyfikowano: 2017-02-20 14:43