
Problemy
Osób Niepełnosprawnych

Rynek
pracy
a
niepełnosprawni

(poniższe dane pochodzą ze źródeł ogólnie
dostępnych w Internecie - ponadto zostały opatrzone indywidualnym
komentarzem administracji naszego serwisu).
Na świecie...
Według szacunków specjalistów przyjmuje się, że na świecie
żyje ponad 500 milionów osób niepełnosprawnych, co stanowi około 10% całej
ludzkości. W krajach Europy Zachodniej i Polsce wskaźnik ten przekracza
aktualnie 14% i ma tendencję rosnącą.
Główną przyczyną tego zjawiska - bez wchodzenia w szczegóły
- są bez wątpienia przemiany cywilizacyjne. Zestawione dane skłaniają do
wniosku, że osoby niepełnosprawne stanowią znaczącą liczbę w społecznościach
każdego kraju. Dlatego uważa się, że niepełnosprawność jest jednym z głównych
problemów społecznych rozwiniętych krajów współczesnego świata.
Niepełnosprawność dla każdego człowieka pociąga za sobą wiele
konsekwencji i związanych z nimi problemów poczynając od medycznych,
psychologicznych, społecznych, a kończąc na zawodowych. Z powodu niepełnosprawności
warunki życia osoby niepełnosprawnej ulegają zwykle pogorszeniu na skutek
ich izolacji i dyskryminacji między innymi w dziedzinie zatrudnienia.
W Polsce...
W Polsce jest ponad 4.5 mln osób niepełnosprawnych. 2.5
mln inwalidów należy do dawnej I i II grupy, czyli najbardziej upośledzonych
życiowo. To z myślą o nich stworzono konstrukcję "Zakładu Pracy
Chronionej", który otrzymał od państwa przywileje podatkowe po to, by
zachęcić pracodawców do zatrudniania inwalidów. Z tej zachęty skorzystało
obecnie około 4 tys. przedsiębiorców, którzy już uzyskali status ZPCh.
Według danych publikowanych w Internecie w połowie 2000
roku w Polsce pracę wykonywało 644 tys. osób niepełnosprawnych, w tym 544
tys. osób było w wieku produkcyjnym. Najliczniejszą grupę stanowią osoby
w wieku 45-54 lata, a ponad 76% pracujących miało co najmniej 45 lat. świadczy
to o specyfice wieku tej grupy ludności. Niestety, cecha ta nie ułatwia im
zachowania dotychczasowej pozycji na rynku pracy. Przeważająca część osób
niepełnosprawnych, która pracuje, to mężczyźni (ponad 62%) oraz mieszkańcy
miast (około 53%). Zastanawiające jest, że ok. 100 tys. osób niepełnosprawnych
wykonywało pracę, nie będąc w wieku aktywności zawodowej!
Statystyki...
Większość pracujących to osoby posiadające orzeczenie o
lekkim stopniu niepełnosprawności lub równoważnym (około 66%) i osoby o
trwałej niepełnosprawności (60%). Ponad 88% pracujących charakteryzuje się
ograniczoną sprawnością fizyczną, najczęściej z powodu uszkodzenia narządów
ruchu, schorzeń układu krążenia i schorzeń neurologicznych. Można więc
odnotować, że ograniczenia w sprawności umysłowej lub psychicznej, a zwłaszcza
w połączeniu z ograniczoną sprawnością fizyczną, minimalizują szanse
znalezienia pracy. Stwierdza się, że generalnie chorzy psychicznie, upośledzeni
umysłowo, chorzy na cukrzycę i padaczkę mają największe trudności w
znalezieniu pracy. Pewnym zagrożeniem dla możliwości dalszego wykonywania
pracy przez osoby niepełnosprawne jest fakt, iż ponad połowa z nich (55%)
liczy się z możliwością pogłębienia się obecnego stanu niesprawności,
a co dziesiąty niepełnosprawny nie wie, jak dalej rozwinie się jego niepełnosprawność.
Dodatkowym utrudnieniem dla tej grupy ludności jest fakt, że ponad 34%
pracujących posiada wykształcenie najwyżej podstawowe. Prawie 37% pracujących
niepełnosprawnych ma wykształcenie zasadnicze zawodowe, które nie zapewnia
korzystnej pozycji na rynku pracy, nawet wśród osób w pełni sprawnych.
Struktura społeczna i demograficzna pracujących osób niepełnosprawnych
jest generalnie bardzo podobna wśród mężczyzn i kobiet. Płeć nie różnicuje
zatem wyraźnie zbiorowości pracujących ani pod względem rodzaju i grupy
niesprawności, stopnia niepełnosprawności, ani też ze względu na poziom
wykształcenia czy wiek.
Osoby niepełnosprawne pracują głównie w sektorze prywatnym (około 90%). W
decydujący sposób wpływa na to duża liczba niepełnosprawnych pracujących
w rolnictwie indywidualnym (255 tys. osób niepełnosprawnych, a więc około
40% ogółu pracujących). Tym samym, poza rolnictwem indywidualnym pracuje
389 tys. osób niepełnosprawnych i w ponad 56% (323 tys. osób) znalazły one
pracę także w sektorze prywatnym.
Trudno się zresztą dziwić tej proporcji, jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt,
że spółdzielczość, która tradycyjnie zapewnia miejsca pracy dla osób
niepełnosprawnych należy zgodnie z obecną klasyfikacją do sektora
prywatnego. Nie ulega więc wątpliwości, że miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych
znajdują się przede wszystkim w zakładach prywatnych. Poza rolnictwem (61%
ogółu pracujących) są to zakłady, które prowadzą przetwórstwo przemysłowe
(około 21% pracujących), handel i naprawy (13%) oraz obsługę nieruchomości
i firm (5%). Te cztery rodzaje działalności zapewniają pracę 79% ogółu
pracujących osób niepełnosprawnych. Są to na ogół małe zakłady, w których
liczba pracujących nie przekracza 10 osób (63%), rzadziej zakłady duże
(ponad 100 pracujących) - około 13%. Prawie 86% osób niepełnosprawnych ma
pracę stałą, a niewiele ponad 14% pracę dorywczą.
Tylko 29 tys. pracujących niepełnosprawnych (w tym 20 tys. mężczyzn)
zadeklarowało, iż poszukuje innej pracy (5% pracujących). Tak mała liczba
osób poszukujących innej pracy jest być może związana z tym, że blisko
41% pracujących osób niepełnosprawnych wykonuje pracę na własny rachunek.
Głównym powodem poszukiwania innej pracy jest oczekiwanie na lepsze warunki
finansowe (59%). Staje się to zrozumiałe, gdy uwzględnimy fakt, że około
51% pracujących osób niepełnosprawnych ocenia swoje zarobki jako złe lub
bardzo złe, a dalsze 40% jako średnie. W rezultacie tylko część osób, które
mają bardzo złe zarobki zdecydowała się na poszukiwanie innej pracy.
Nie można również wykluczyć, że ogólnie trudna sytuacja na polskim rynku
pracy zniechęca osoby niepełnosprawne do poszukiwania innej pracy. Tym
bardziej że ponad 85% pracujących jest w wieku niemobilnym (ponad 45 lat) i
charakteryzuje się przynajmniej 20-letnim stażem pracy, co obecnie nie
zawsze jest atutem w poszukiwaniu nowej pracy.
Dość duża grupa osób niepełnosprawnych jest niezadowolona z opieki
lekarskiej i rehabilitacyjnej w miejscu pracy. Około 23% pracujących ocenia
te warunki jako złe lub bardzo złe, a dalsze 41% jako średnie. Znacznie
lepiej niepełnosprawni oceniają sytuację w zakresie organizacji pracy,
warunków BHP i stosunków międzyludzkich.
Praca w niepełnym wymiarze czasu jest niemal wyłącznie związana z
przyczynami pozaekonomicznymi, tzn. wynika z powodów osobistych lub
rodzinnych (26%), bądź taka liczba godzin pracy jest wystarczająca i
odpowiada respondentowi (65%). Tylko 15 tys. osób niepełnosprawnych (6%)
stwierdziło, że ich praca w niepełnym wymiarze czasu spowodowana jest
przyczynami ekonomicznymi, głównie z powodu braku możliwości zdobycia
pracy w większym wymiarze bądź z przyczyn związanych z zakładem pracy. Można
zatem stwierdzić, że osoby niepełnosprawne, które obecnie pracują, nie
napotkały istotnych ograniczeń w wykonywaniu pracy pełnowymiarowej.
Wielkość i znaczenie sektora ZPCh dla gospodarki krajowej - patrz załącznik:
,,Udział sektora ZPCh w sektorze przedsiębiorstw".
Sektor zakładów pracy chronionej to :
6,41% ogółu zatrudnionych w polskich przedsiębiorstwach
4,4 % udziału w łącznym obrocie tych przedsiębiorstw.
3,8 % udziału w zysku wypracowanym w ogóle przedsiębiorstw.
Średni wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zakładach pracy
chronionej to ok. 58,8%.
Ochrona rynku pracy niepełnosprawnych...
Warunkiem niezbędnym dla ochrony otwartego rynku pracy osób
niepełnosprawnych powinny być zdecydowane działania ze strony Państwa.
Działania te należy adresować przede wszystkim do niepełnosprawnych i ich
pracodawców.
Trzeba uwierzyć w to, że odpowiedzialny i postępujący etycznie pracodawca,
będzie istotnie starał się o stworzenie takich miejsc pracy i określenia
takiego zakresu obowiązków dla niepełnosprawnych pracowników, aby ich
praca przyczyniała się nie tylko do pomnażania dochodów pracodawcy, ale
zgodnie z zamysłem ustawodawcy, służyła rehabilitacji niepełnosprawnych.
Niezaprzeczalnym faktem jest, że problem zatrudniania osób
niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy wiąże się z podstawowym założeniem
polityki państwa wobec nich, a mianowicie z zasadą integracji tych osób ze
społeczeństwem oraz rolą, jaką praca odgrywa w tym procesie. W obecnym,
polskim modelu zatrudniania osób niepełnosprawnych ważną rolę odgrywają
zakłady pracy chronionej. Powstawały one początkowo w miejsce spółdzielni
inwalidów, potem zaś sukcesywnie - z wyraźną tendencją wzrostową - wyodrębniały
się z istniejących firm lub powstawały w wyniku ich całkowitego przekształcenia.
Obecnie firmy posiadające status zakładu pracy chronionej stanowią jedyną
formę możliwości pracy dla osób niepełnosprawnych dającą im poczucie własnej
wartości i sensu egzystencji. Jedynie gwarantowany przez Państwo system
dofinansowania i ulg dla zakładów zatrudniających osoby niepełnosprawne
stanowi odpowiedni bodziec dla pracodawców, by ci tworzyli dla nich miejsca
pracy. Widzimy więc, że sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy
jest w znacznym stopniu uzależniona od polityki rządu, która jakże często
bywa zmienna i nie dość stabilna, co zasadniczo wpływa na brak świadomości
poczucia pewności w środowisku niepełnosprawnych i ich pracodawców.
Decyzje władz państwowych podejmowane na przestrzeni ostatnich lat wykazują
wyraźną tendencjonalność - powodowane nagłośnionymi przypadkami częstokroć
jednostkowych nadużyć finansowych, będących w większości efektem
indywidualnej interpretacji jakże przecież niedoskonałego systemu prawnego
w naszym kraju - doprowadzają do stopniowej likwidacji ulg, dotacji i zwolnień
podatkowych dla zakładów pracy chronionej, kurcząc tym samym rynek pracy
niepełnosprawnych pokrzywdzonych w wyniku malejącego zainteresowania ich
zatrudnianiem. Tymczasem wymierne efekty mogłyby przynieść zmiany w
funkcjonowaniu aparatu kontroli skarbowych poprzez np. zwiększenie kontroli
nad właściwym przyznawaniem i dysponowaniem pieniędzmi przeznaczonymi na
dotacje i subwencje oraz baczniejsze przyglądanie się korzystaniu z różnego
rodzaju ulg i zwolnień, zamiast po prostu ich likwidowanie. Skala nadużyć w
sektorze zakładów pracy chronionej nikomu nie jest dokładnie znana,
niemniej pewnym jest, że - patrząc globalnie na rynek zakładów pracy
chronionej (ponad 4 tysiące) - dotyczą one zaledwie części w/w rynku i nie
mogą być postrzegane jako całokształt.
Nadesłał - Roman Szuszkiewicz


Problemy
Osób Niepełnosprawnych 






Ostatnia
modyfikacja:
kwiecień, 2003
romans@idn.org.pl

Najlepiej oglądać używając
wersji 5.0. lub nowszej i w rozdzielczości
lub większej.
Copyright 1997 - 2003
