Opracowali :
Dr n. med. Halina Gregorowicz
Dr n. wf. Ryszard Dalidowski
Krioterapia ogólnoustrojowa jest to bodźcowe, stymulujące stosowanie powierzchniowo temperatur kriogenicznych poniżej 100 stopni Celsjusza, działających bardzo krótko (2-3 min.), dla wywołania i wykorzystania fizjologicznych, ustrojowych reakcji na zimno, w celu wspomagania leczenia podstawowego i ułatwienia leczenia ruchem.
Do dotychczas poznanych efektów uogólnionego działania temperatur kriogenicznych na organizm człowieka poddanego tej metodzie leczenia zalicza się :
Coraz liczniejsze badania dotyczące aspektów działania krioterapii ogólnoustrojowej, jej bezpieczeństwa a także korzystnego wpływu na różne mechanizmy ochronne i obronne ustroju powodują, iż metoda, oczywiście łącznie z intensywną kinezyterapią znalazła dotychczas następujące wskazania:
W programie rehabilitacji schorzeń narządu ruchu należy pamiętać o elementach charakterystycznych dla procesów chorobowych takich jak :
Za cele rehabilitacji w schorzeniach narządu ruchu uznaje się zatem :
Stale towarzyszący tym procesom ból ogranicza w znacznym stopniu aktywność ruchową . Zjawisko "błędnego koła" jest jednym z najistotniejszych elementów utrudniających realizowanie programu leczniczego usprawniania.
Najlepszym sposobem leczenia przewlekłego bólu jest zapobieganie. Obejmuje ono wykrywanie czynników sprzyjających występowaniu bólu i próba ich usuwania już we wczesnych okresach.
Właśnie w tym momencie potrzebne są szerokie i interdyscyplinarne działania, uwzględniające we właściwych dawkach stosowanie leków, krioterapii ogólnoustrojowej i lokalnej oraz stopniowe wprowadzanie aktywności chorego, mającej mu przywrócić sprawność fizyczną.
Celem leczenia jest poprawa jakości życia i sprawności funkcjonalnej pacjenta, przy jednoczesnym - o ile to możliwe - zmniejszeniu lub modyfikacji bólu.
Ból jest najczęstszą przyczyną zwracania się pacjentów do lekarza. Pod względem biologicznym ból jest sygnałem ostrzegającym przed potencjalnie groźnym uszkodzeniem tkanek. Stanowi on też ostrzeżenie dla organizmu nakazujące zaprzestanie lub ucieczkę od uszkadzającego czynnika.
Złożona interakcja procesów zachodzących w nerwach obwodowych, w rdzeniu kręgowym i mózgu, jaka leży u podstaw bólu nie jest do końca poznana. Opisywane jest jako przykre odczucie, które dokładnie może określić jedynie osoba cierpiąca. Pobudzenia odbierane jako ból i reakcja nań będą zatem różne u różnych osób i u tej samej osoby w różnych sytuacja i czasie.
Efekt analgetyczny po zabiegach krioterapii ogólnoustrojowej jest zdecydowanie wyraźny i występuje zawsze u wszystkich chorych cierpiących z powodu bólu, trwając od 3 do 4 godzin. Nie jest to powierzchniowa anestezja, która pozwalałaby u chorych na wykonywanie jakichkolwiek zabiegów chirurgicznych.
Mechanizm przeciwbólowego działania temperatur kriogenicznych jest złożony i ma podstawę stymulacyjną i biochemiczną. Analgezja stymulacyjna wynika z czynnościowego wyłączenia przez zimno różnych receptorów czuciowych i ich połączeń z propioreceptorami oraz zwolnienia przewodnictwa we włóknach czuciowych. Kolejnym zjawiskiem czynnościowym zapewniającym analgezję jest funkcjonowanie w ośrodkowym układzie nerwowym "kontrolnych bramek" przewodzenia bólu.
Podrażniony bólowo receptor przekazuje pobudzenia bólowe do wyższych pięter OUN dwoma rodzajami włókien nerwowych :
Teoria zakłada istnienie w substancji galaretowatej rogów tylnych rdzenia kręgowego komórek, które kontrolują i selekcjonują bodźce bólowe napływające obydwoma rodzajami włókien. Jednak tylko te bodźce, które do tej "kontrolnej bramki" dotrą wcześniej, a więc te, które są przewodzone grubymi włóknami szybko są przepuszczane i pobudzają komórki przekaźnikowe (substancja P, peptyd złożony z 12 aminokwasów) kierujące odczuwanie niezbyt silnego bólu do kory mózgowej. Następuje niejako "zamykanie bramki bólowej", gdy dotrą do niej bodźce napływające włóknami wolno przewodzącymi, których obwodowe receptory wymagają poważniejszych podrażnień bólowych. Druga "kontrolna bramka" bólowa znajduje się we wzgórzu, a jej kontroli i selekcji podlegają wrażenia bólowe przenoszone przez nerwy czaszkowe i ich włókna.
Krioterapia uruchamia endogenny system opioidowy. U wszystkich
osób obojga płci po 2 -3 minutowym pobycie w komorze
niskotemperaturowej stwierdza się istotny wzrost beta endorfiny
z tym, że w miarę upływu czasu leczenia stężenia te są
coraz wyższe.
Stwierdza się też iż wzrost beta endorfiny w surowicy osób
związany jest z działaniem intensywnego zimna, a nie zależy od
wykonywanych ćwiczeń leczniczych, mimo iż wysiłkowi
fizycznemu przypisuje się wyzwalanie większych stężeń beta
endorfin.
Były to ruchy naprzemienne, na początku prowadzone w szybkim tempie, a później wolniej, co jest trudniejsze i wymaga większej kontroli ze strony pacjenta. Wykonywano je z otwartymi, a następnie z zamkniętymi oczami. Ważnym elementem usprawniania było przygotowanie pacjentów do samodzielnego chodu . Stosowano szereg ćwiczeń podstawowych i lokomocyjnych z wykorzystaniem pomocy ortopedycznych i sprzętu rehabilitacyjnego. Rozpoczynano od chodu bokiem, a następnie wprowadzano chód do przodu, po narysowanych śladach oraz naukę zwrotów.
Wszyscy pacjenci poddawani byli trzykrotnym badaniom, przeprowadzonym w Pracowni Krioterapii :
Badania przeprowadzone przez pracowników Akademii Medycznej podzielono na trzy grupy.
Pierwsza grupa to badania neurologiczne określające:
Ze względu na czasochłonność tych badań, przeprowadzono je dwukrotnie, przed i po zabiegach.
Druga grupa to badania neurofizjologiczne
Trzecia grupa to badania biochemiczne, określające zmiany surowicy krwi pacjentów po krioterapii.
Krew pobierana była trzykrotnie. Oznaczono poziom inhibitorów cysteinowych endopeptydaz, które są naturalnym, autogennym zabezpieczeniem organizmu przed rozwojem stanów patologicznych. Związane w kompleksy świadczą o zdolności obronnej organizmu. Celem tych badań było określenie zmiany aktywności peptydaz cysteinowych i ich inhibitorów.
Ze względu na różnorodność przeprowadzonych badań nie jest możliwa szczegółowa analiza wyników w niniejszej pracy. Wyniki te są w trakcie opracowywania i będą opublikowane w innych opracowaniach. Wstępna analiza pierwszej grupy badań neurologicznych wykazała, że nikt z pacjentów nie pogorszył się w trakcie usprawniania i krioterapii. Poprawę w skali EDSS zanotowano u 20 chorych, średnia wartość poprawy wynosiła 0,5 stopnia.
Spośród pozostałych 8 chorych, trzej byli z dominującym zespołem móżdżkowym . U 13 chorych zmniejszyła się spastyka kończyn dolnych, u 5 chorych zanotowano zmniejszenie się bądź ustąpienie oczopląsu .
U jednego chorego stwierdzono zmniejszenie napadów objawowej neuralgii nerwu trójdzielnego . U 3 chorych po upływie 3 miesięcy od zakończenia krioterapii wystąpiło zaostrzenie choroby.
W pozostałych badaniach stwierdzono tendencję do poprawiania się funkcji psychomotorycznych chorych i wzrostu zdolności obronnej organizmu. Wymaga to jednak szczegółowego opracowania.
Przeprowadzone badania stanowią część pilotażową szeroko zakrojonego cyklu, który wymaga większego materiału badawczego oraz dłuższego czasu stosowania krioterapii i kinezyterapii. Dopiero wyniki badań po 20-30 zabiegach krioterapii pozwolą w wiarygodny sposób uzasadnić słuszność stosowania krioterapii ogólnej w procesie leczenia i rehabilitacji pacjentów ze stwardnieniem rozsianym.