La Courrier de la Sclerose en Plaques, Nr 73, kwiecień 1997, Fische nr 26
Dr Hélene Saxćé

Wielu pacjentów pyta co to jest punkcja lędźwiowa robiona u chorych na SM, czy jest ona rzeczywiście potrzebna, czy też można jej uniknąć.

Punkcja lędźwiowa pozwala na pobranie płynu mózgowo - rdzeniowego, który znajduje się między oponami otaczającymi mózg i rdzeń kręgowy. W różnych schorzeniach układu nerwowego skład tego płynu wykazuje różnice, ułatwiające postawienie diagnozy, m.in. stwardnienia rozsianego. Rzadko stosowane jest pobieranie fragmentu układu nerwowego, jak to się robi w przypadku innych narządów (wątroba, nerki, skóra). Próbki te pozwalają na przeprowadzenie analizy i dzięki temu uzyskanie diagnozy.

Mózg i rdzeń kręgowy otoczone są strukturami kostnymi - czaszką i kręgosłupem - utrudniającymi pobranie tkanki nerwowej, które mogłoby być przeprowadzone jedynie drogą zabiegu chirurgicznego. Zastosowanie punkcji lędźwiowej jest jedyną możliwością łatwego dostępu do płynu mózgowo - rdzeniowego.

W ciągu pierwszych siedmiu dziesięcioleci XX wieku badanie płynu mózgowo - rdzeniowego było wymagane przez wszystkie szkoły lekarskie w celu ustalenia rozpoznania stwardnienia rozsianego. Od chwili pojawienia się nowoczesnych metod badawczych, a szczególnie rezonansu magnetycznego, uczyniono wielki krok w zakresie diagnostyki i obserwacji rozwoju choroby. W rzeczywistości ogniska uszkodzenia istoty białej układu nerwowego stają się dzięki tej metodzie widoczne, co pozwala na ustalenie rozpoznania i ewentualne obserwowanie dalszego rozwoju choroby. Stąd możnaby sądzić, że badanie płynu mózgowo - rdzeniowego, a więc wykonywanie punkcji lędźwiowej nie jest już konieczne.

Nie jest to słuszne, gdyż w chwili obecnej żadne badania dodatkowe nie pozwalają na postawienie diagnozy w sposób pewny. Jedynie stwierdzenie zespołu objawów, ich lokalizacji i rozwoju, uzupełnione licznymi badaniami dodatkowymi doprowadzają do bardziej wiarygodnej diagnozy. Stąd zawsze aktualne jest zainteresowanie badaniami płynu mózgowo - rdzeniowego, które jest nadal wykonywane przez większość lekarzy. Diagnoza stwardnienia rozsianego jest sprawą zbyt poważną, by mogła zostać postawiona bez solidnych i licznych argumentów.

W jaki sposób przeprowadza się punkcję lędźwiową ?

• Nakłucie wykonuje się zazwyczaj miedzy 4 a 5 kręgiem lędźwiowym.
• Chory siedzi zwrócony plecami do lekarza, zgięty do przodu dla rozszerzenia przestrzeni międzykręgowej. Na kolanach może trzymać poduszkę lub inne oparcie.
• Punkcja jest dokonywana przy pomocy specjalnej igły, po zdezynfekowaniu i ewentualnie znieczuleniu miejsca wkłucia. Gdy igła wprowadzona zostanie do przestrzeni oponowej, płyn wypływa i jest zbierany do kilku probówek przeznaczonych do badania bakteriologicznego, cytologicznego, biochemicznego i wirusologiczngo.
• W miejscu punkcji nakładany jest szczelny opatrunek.
• Po punkcji pacjent winien leżeć na brzuchu przez jedną do dwóch godzin, a przez następnych 24 godzin leżeć na plecach.
• Punkcja może być wykonana również wówczas, gdy pacjent leży na boku przy wygiętym kręgosłupie i nogach podciągniętych do brzucha.

Jakich wyników można się spodziewać ?

• Płyn mózgowo - rdzeniowy ma nieprawidłowy skład u 90% chorych na SM i u 40% chorych podejrzanych o tę chorobę.
• Wzrost poziomu białka jest umiarkowany, niższy od 1g na litr płynu.
• W 85 - 90% przypadków następuje w płynie mózgowo - rdzeniowym wzrost procentowy pewnego typu białek - tzw. immuoglobulin monoklonalnych. Wykrywa się je różnymi metodami, przede wszystkim przy pomocy elektroforezy. Specyfika tych białek jest nieznana. Można je obserwować w innych schorzeniach układu nerwowego i niektórych infekcjach.
• Rzeźba komórek jest w niewielkim stopniu zwiększona, zwykle poniżej 50/mm³. Badanie cytologiczne wykazuje przewagę limfocytów T i wzrost stosunku TCD4/TCD8. Anomalie te mogą wzrosnąć podczas kolejnych rzutów.
• Analiza bakteriologiczna jest negatywna i nie wykazuje obecności bakterii ani wirusów w płynie mózgowo - rdzeniowym.

Wnioski

Jak przedstawiono powyżej, badanie płynu mózgowo - rdzeniowego jest ważne w klinicznie rozpoznanym stwardnieniu rozsianym i posiada wartość "zapowiadającą" u pacjentów monosympatycznych, tzn. mających tylko jeden objaw. Badanie to jest więc ważną metodą diagnostyczną w wielu przypadkach i może być pomocne przy ocenie wyników leczenia.

Tłum. Ewa Wiktor
Konsult. dr Monika Żyromska - Frydrych