SEP Le Courrier de la sclérose en plaques, Numéro 101 - Janvier 2004 (Nr 101, październik 2004)

 

Platforma Europejska, Praga, 30 kwiecień - 2 maj 2004

SM i Zatrudnienie w Europie

Trzy dni wspólnej pracy w Pradze

„Mamy dobry tytuł aby świętować tutaj w Pradze nasz sukces, naszą współpracę i naszą przyjaźń w czasie tego historycznego weekendu rozszerzenia Unii Europejskiej”. To jest kilka słów z kończącego przemówienia Uma Aaltonena, fińskiego członka Parlamentu Europejskiego, w ostatnim dniu Kongresu Platformy Europejskiej (EMSP), który odbył się w Pradze od 30 kwietnia do 2 maja 2004 roku.

Przedmiotem tej konferencji było „Stwardnienie Rozsiane i zatrudnienie”, zorganizowano ją z jednej strony w formie wystąpień zaproszonych mówców a z drugiej w postaci warsztatów, w których uczestniczyło około 150 członków kongresu, przybyłych z 30 krajów.

Niewdzięczny ale ważny

Pierwszy dzień rozpoczął się od wystąpień na temat legislacji zarówno europejskiej jak i narodowej w każdym z krajów członkowskich. Konsultant w sprawach europejskiej polityki społecznej i międzynarodowej wygłosiła, tytułem wprowadzenia, wykład na temat regulacji europejskiej i ochrony pracowników niepełnosprawnych w Europie. Zakończyła swoje przemówienie pytaniami do przedyskutowania przez uczestników, z jednej strony w kwestii dobrych podstaw europejskiej dyrektywy na ten temat a z drugiej roli Narodowych Towarzystw do reprezentowania osób dotkniętych SM. „Jest to temat bardzo niewdzięczny ale również bardzo ważny” uprzedziła ta konsultant przed rozpoczęciem swojego wykładu o legislacji europejskiej.

Regulacje narodowe są bardzo różne, ale stosunkowo niedawna europejska regulacja anty-dyskryminacyjna jest stosowana obecnie prawie we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Jest to więc krok w dobrym kierunku, ale dużo pozostaje do zrobienia aby osoby dotknięte SM mogły mieć dostęp do rynku pracy.

System kwot

Popołudnie pierwszego dnia poświęcono dyskusji o systemie kwot, systemie zgodnie z którym w dużej liczbie krajów europejskich pracodawcy muszą rekrutować pewien procent pracowników niepełnosprawnych ( ten procent różni się w poszczególnych krajach, we Francji wynosi 6 %).
Dwa punkty widzenia zostały przedstawione przez :
• przedstawiciela pracodawców belgijskich,
• konsultanta brytyjskiego, specjalistkę w dziedzinie polityki społecznej

Oboje mówcy w rezultacie dochodzą do tego samego wniosku : jeżeli system kwot jest z pozoru systemem przedstawiającym wiele korzyści , wydaje się, że lepiej jest mimo wszystko rekompensować pracodawców niż stosować wobec nich przymus. Tak więc w tym kierunku - rekompensować raczej niż zmuszać - EMSP przedstawi swoje rekomendacje na szczeblu europejskim.

Kontynuacją programu piątkowego było wystąpienie duńskiego stowarzyszenia przeciwko stwardnieniu rozsianemu, któremu towarzyszyła prezentacja przez konsultanta ds zasobów ludzkich, programu społecznego w dziedzinie zatrudnienia, wprowadzonego w życie przez stowarzyszenie począwszy od 2001 roku. Celem tego programu jest transformacja osób dotkniętych SM w bardziej skutecznych „łowców pracy”, przez udzielaną im pomoc w koncentrowaniu się na własnych umiejętnościach raczej niż na swojej chorobie.

Zostać w pracy

Trzy osoby (neurolog czeska, przedstawiciel pracodawców belgijskich, kobieta z W. Brytanii chora na SM) zgodziły się co do znaczenia, jakie ma dla chorych zachowanie pracy możliwie jak najdłużej. Neurolog czeska położyła nacisk na fakt, że jest bardzo mało przyczyn medycznych aby osoby dotknięte SM pozostawały poza rynkiem pracy, nalegając jednakże na to, że chorzy nie powinni znajdować się w sytuacjach zbyt wyeksponowanych.
Zebrani wielokrotnie powracali do kwestii znaczenia, jakie dla osób dotkniętych SM ma pozostanie w pracy możliwie jak najdłużej, a najczęściej podkreślanymi przyczynami były dobra samoocena (estyma) i zachowanie więzów społecznych.

Louise MacVay, obywatelka brytyjska chora na SM powiedziała w swoim przemówieniu :
„Oczywiście że męczę się, ale im więcej robię tym większą mam ochotę aby robić jeszcze więcej - i to bardzo pomaga mi w walce z chorobą”.

Przedstawiciel pracodawców zwraca uwagę na znaczenie, jakie miało dotarcie z wiedzą o chorobie do pracodawców, ale także do kolegów z pracy. Radzi pracodawcom aby zatrzymali osoby niepełnosprawne w pracy możliwie jak najdłużej i aby z tego uczynili politykę socjalną przedsiębiorstwa.

Powiedzieć o „swoim” SM otoczeniu profesjonalnemu

Problem czy osoba dotknięta SM powinna to ujawnić swojemu otoczeniu profesjonalnemu był przedmiotem bardzo długiej debaty, oczywiście z pozycjami opowiadającymi się za powiedzeniem o tym i innymi gwałtownie przeciwnymi temu.

Jeżeli przyczyny wysuwane przez tę ostatnią kategorię często obracają się wokół obawy o utratę swojego zajęcia, większość uczestników deklaruje, że całkowicie popiera ujawnienie swojej choroby swojemu szefowi i kolegom w pracy, a to co najmniej z dwóch powodów :
• możliwości uzyskania odpowiedniego urządzenia ich miejsca pracy, jeżeli jest to potrzebne,
• uniknięcia tego, że otoczenie profesjonalne wyciągnie fałszywe wnioski jeżeli opierają się one wyłącznie na obserwacji symptomów ewentualnie prezentowanych przez osobę dotkniętą SM.

Co się tyczy kwestii utraty swojego zajęcia, legislacje narodowe i europejskie powinny coraz bardziej chronić osoby dotknięte SM, którym zaleca się aby w odpowiednim momencie ujawniły swoją sytuację otoczeniu profesjonalnemu.

Pracować razem

Ostatni dzień poświęcono warsztatom, gdzie podjęto poruszone w poprzednich dniach tematy w taki sposób, aby uczestnicy powrócili do siebie wyposażeni we wspólne przesłania.
Punktami, na które zwrócono szczególną uwagę są więc :
• spowodujmy aby system kwot zmienił się,
• doradzamy osobom dotkniętym SM aby pozostały w pracy możliwie jak najdłużej,
• chorzy powinni powiedzieć o swoim SM otoczeniu profesjonalnemu.

Te przesłania, wspólne wszystkim członkom EMSP powinny być przedyskutowane w ramach Stowarzyszeń Narodowych.

Uma Aaltonen, deputowany europejski, w swoim przemówieniu na zakończenie położył nacisk na :
• znaczenie dla krajów należących do EMSP wspólnej pracy nad tego rodzaju kwestią, prowadzonej w taki sposób aby móc ją wyrazić jednym głosem
  wobec instancji europejskich.
• znaczenie lobowania w instytucjach europejskich dla osiągnięcia postępu w sprawie osób dotkniętych SM.

Na zakończenie Peter Kaufeld, Przewodniczący EMSP stwierdza : „ W czasie tych dni pracy w Pradze udało się nam przekształcić pesymistyczne odczucia dotyczące „SM i zatrudnienie” w wizję bardziej optymistyczną. Droga jest jeszcze długa, ale razem osiągamy postęp.”

List Przewodniczącego Francuskiej Ligi Przeciwko Stwardnieniu Rozsianemu, profesora René Marteau

Stwardnienie rozsiane w miejscach pracy

Stwardnienie Rozsiane oddziałuje w różny sposób na tych, którzy są nim dotknięci.
Niektórzy mają SM stosunkowo łagodne : żaden z ich symptomów nie przeszkodzi im pracować. Niektórzy będą mogli przeżywać epizody, które pociągną za sobą czasowe przerwy w ich pracy. Inni będą mieć trwalsze trudności, które spowodują konieczność przeorganizowania ich pracy. Niektórzy, co występuje najrzadziej, mają symptomatologię, która przerwie dość szybko ich pracę : przebieg kariery zawodowej tych osób przedstawia całkowicie inne problemy.

Oczywiście legislacja dotycząca pracy we Francji wprowadziła już ponad 20 lat temu ważny obowiązek wobec pracodawców, to jest „kwotę pracowników niepełnosprawnych”, którą można traktować jako środek akceptacji i ułatwienia integracji osób niepełnosprawnych ; środek ten stosowany z mocy prawa, może być zamieniony dla pracodawców, którzy to wolą na wpłatę kompensacji finansowej do organu AGEFIPH, którego misja polega na udzielaniu pomocy dla utrzymania w pracy osób niepełnosprawnych.

Jednakże osoby dotknięte SM są konfrontowane w swoim miejscu pracy z pewną liczbą problemów, które bazują na poglądach uzyskanych na ich temat :

 Pochodzących od dyrekcji
Nieznajomość ze strony pracodawcy rzeczywistego problemu każdej osoby dotkniętej SM, nazwa choroby kojarzy się jemu tylko z ryzykiem poważnej niepełnosprawności, która jest z nią związana w sposób nie do usunięcia.

       Pochodzących od ich kolegów z pracy, którzy jeżeli mają jakąś znajomość choroby, zachowują w umyśle z tego co zaobserwowali, tylko obrazy najbardziej dramatyczne.
Te uprzedzenia mogą wywołać u osoby zainteresowanej reakcję strachu zanim podejmie wszelką decyzję.

Pozostać w swoim przedsiębiorstwie kiedy jest to możliwe jest jednym z czynników, które stopniowo będą mogły doprowadzić do zmiany mentalności w stosunku do możliwości pracy osób dotkniętych SM. Tak więc do zainteresowanego należy, aby przez zachowanie jego obecności w środowisku, doprowadzić do zmiany poglądów. W zależności od swojej sytuacji medycznej i stanowiska, jakie zajmuje w przedsiębiorstwie, po dojrzałej refleksji przed podjęciem decyzji, może wybrać dogodny moment aby ujawnić swoją chorobę. Wystąpienia mogą być dokonane tylko przez zainteresowanego ; będą zorganizowane z pomocą lekarza zajmującego się chorym, lekarza pracy, organizacji przekwalifikowania zawodowego : szkolenie w celu adaptacji czy zmiany stanowiska.

Osoby mają wszelki interes aby pozostać zintegrowane, jeżeli jest to możliwe, w tym samym środowisku pracy, gdzie są znane i docenione ; jest trudniej niemniej można zintegrować się z nową grupą.

Przy takiej samej niepełnosprawności, osoby, które zachowały zajęcie „mają się lepiej niż te, które przestały pracować”.

Jest to również sposób na utrzymanie dochodów.

Liczne osoby dotknięte SM kontynuują pracę wnosząc cenny wkład do sukcesu przedsiębiorstwa.

 

 

„Pierwszy rzut” SM : pytania i odpowiedzi
Profesor Etienne Roullet (Centrum badania i leczenia oraz oceny Stwardnienia Rozsianego)

Co jest odpowiedzialne za wasze symptomy ?

Są one bardzo różne i odpowiadają blokadzie przewodzenia nerwowego spowodowanej przez zapalenie w płytkach. Mogą zatem być

I odwrotnie, następujące symptomy nie są częścią rzutów SM : utrata świadomości, mdłości, „spazmofilia”, depresja, gorączka.

Różne symptomy mogą być izolowane (w przybliżeniu w 2/3 przypadków) lub występować obok siebie lub czasem wiązać się ze zmęczeniem.
Symptomy te pojawiają się przez kilka dni i po jedno lub dwutygodniowym okresie pogorszenia ustępują spontanicznie, najczęściej całkowicie, z - lub bez leczenia. Symptomy motoryczne i wzrokowe ustępują częściej, w większym stopniu i szybciej niż symptomy czuciowe.


Co pozwoliło lekarzowi wziąć pod uwagę diagnozę SM ?

Przede wszystkim szybko postępujący (progresywny) rozwój waszych zaburzeń i ich rodzaj (ich „jakość” można by powiedzieć) : i tak spadek ostrości wzrokowej jednego oka (zapalenie nerwu wzrokowego) i niektóre zaburzenia czuciowe (parestezje) są bardzo znamienne. Wchodzi też w rachubę wiek (młody podmiot, miedzy 20 a 40 rokiem życia), płeć (częściej kobieta), obecność w rodzinie osób już dotkniętych SM.
Wszystkie te elementy pozwalają podejrzewać SM ale w tym stadium mówienie o nim było najczęściej przedwczesne. Wymagało się MRI głowy i zwykle po tym badaniu słowa „pierwszy rzut” były wypowiadane.

Niekiedy inne badania były praktykowane ( analizy krwi, potencjały wywołane lub punkcja lędźwiowa - o roli i miejscu tych badań w diagnozie (patrz „Courrier de la SEP, no 97, październik 2003, str. 10 do 11 ; „Potentiels évoqués”- „Potencjały wywołane”, Fiches bleues no 21 i 21 bis; „Ponction lombaire” - „Punkcja lędźwiowa”, Fiche bleue no 26).
Sposób i okoliczności oznajmienia diagnozy oraz rola, jaką w niej odgrywa MRI są uwzględnione w „Annonce du diagnostic” - „Oznajmienie diagnozy” , Fiche Bleue no 16 ; „Soutien psychologique” -„Wsparcie psychologiczne”, „Courrier de la SEP, No 88, lipiec 2001 str. 10-11; „Comment lire un compte rendu d`IRM -„Jak czytać sprawozdanie MRI”, „Courrier de la SEP, No 93, październik 2002, str. 8-11; „Nouveaux criteres de diagnostic de la SEP : vers une nouvelle définition de la maladie ? - „Nowe kryteria diagnozy SM : w kierunku nowej definicji choroby ?” „Courrier de la SEP” No 90, styczeń 2002, str. 10 do 11; „IRM i SEP” -„MRI i SM”, „Courrier de la SEP” No 79, kwiecień 1999, str. 6 do 7.

Czy to jest rzeczywiście SM ?

Diagnoza SM jest bardzo prosta i we Francji uzasadnione jest myśleć, że błędy diagnozy ze strony neurologów są bardzo nieliczne. Brak jasności będący źródłem niepokoju, pochodzi często z używania przez lekarza słów „przybliżających” ale „nie nazywających” choroby (démyélinisation -demielinizacja, myélite - zapalenie rdzenia, encéphalomyélite - zapalenie mózgu i rdzenia, „premier événement démyélisant” - „pierwsze wydarzenie demielinizujące itp.) Niekiedy jest to uzasadnione na pewnych etapach oznajmiania diagnozy ; jednakże z chwilą gdy powiedziano SM albo pacjent liczył się z tą diagnozą, podczas gdy jego neurolog nie mówił mu o tym, trzeba sytuację wyjaśnić.

Etap wyjaśnienia znaczenia użytych przez waszego lekarza terminów oraz kryteriów diagnozy SM jest niezbędny aby zrozumieć i uspokoić się („Nouveaux criteres de diagnostic de la SEP : vers une nouvelle définition de la maladie ?” , „Courrier de la SEP No90, styczeń 2002, str. 10 do 11),

SM jest chorobą, którą charakteryzuje powtarzanie się rzutów i może wydawać się paradoksalne mówienie o SM w obliczu zaburzeń neurologicznych, które być może pozostaną jedyne i izolowane. Jednakże obecne stanowisko jest takie, aby dać pacjentowi coraz więcej informacji a więc mówić czasem o chorobie, podczas gdy chodzi tu tylko o ryzyko takowej. Jakie jest ono ?

Czy będę mieć inny rzut - i kiedy ?

Ryzyko drugiego rzutu i odstęp czasu, w jakim on nastąpi są do przewidzenia, z marginesem błędu, takim jak w wynikach prac naukowych. W sposób uproszczony można powiedzieć, że zależą one od wyników MRI mózgu, a dokładniej od liczby widocznych na nim uszkodzeń, na sekwencjach ważonych przez T2 (séquences pondérées en T2 ) (patrz „Courrier de la SEP”, No 95 kwiecień 2003, str. 6 do 7; „Courrier de la SEP” No 93 październik 2002, str. 8 do 11).

Po „pierwszym rzucie” czy „pierwszym wydarzeniu demielinizujacym” ryzyko SM po 10 do 15 latach później może być szacowane na :
• od 0 do 20 % jeżeli MRI jest normalne
• od 70 do100 % jeżeli MRI nie jest normalne

Zwłoka w wystąpieniu drugiego rzutu jest tym krótsza im liczba uszkodzeń jest wyższa. Maksymalne ryzyko utrzymuje się w czasie trzech pierwszych lat, potem z czasem maleje progresywnie.

Jaka prognoza na długi okres

Następujące czynniki, które zostały ocenione przy pierwszych symptomach, są generalnie uważane za dobrą prognozę u pacjentów, którzy mieli potem drugi rzut :
• symptomy początkowe wzrokowe ( zapalenie nerwu wzrokowego) lub czuciowe (parestezje),
• kompletna regresja po pierwszym rzucie, wiek raczej „młody” (raczej 20 niż 40 lat),
• mała liczba uszkodzeń na pierwszym MRI.

W chwili obecnej, jednakże, niemożliwe jest jeszcze ustalenie prognozy indywidualnej począwszy od pierwszego rzutu, z marginesem błędu do zaakceptowania przez pacjentów.

W istocie początkowe czynniki prognozy mają niską wartość jeśli idzie o indywidualne przewidywanie, a tworzenie modeli statystycznych wieloczynnikowych natrafia na duże trudności.

Poza tym, aktualne dane pochodzą od populacji pacjentów dotkniętych SM, nie leczonych : leczenie podstawowe spowoduje poprawienie prognozy w długim okresie i szacunki, które robione są dzisiaj są mniej optymistyczne, że stanie się to rzeczywistością dla pacjentów za 10 czy 15 lat.

Wasz neurolog będzie mógł udzielić wam dokładniejszych wyjaśnień, wziąwszy pod uwagę wasze własne parametry, medyczne i osobiste.

Jaka terapia ?

Główne pytanie, jakie się stawia dotyczy leczenia, które może przeszkodzić wystąpieniu innych rzutów, to jest leczenia podstawowego (de fond) („Le Courrier de la SEP” No 87, kwiecień 2001, str. 5 do 8).
• Kortkoidy („flashes de Solumédrol” - /błysk świetlny stosowany w fotografii/) łagodzą rzut, ale są nieskuteczne jeśli idzie o przeszkodzenie
  wystąpieniu innych rzutów.
• Immunomodulatory zmniejszają częstotliwość rzutów.

Interferon B opóźnia wystąpienie drugiego rzutu a zatem zmniejsza ryzyko SM u pacjentów „z ryzykiem” po „pierwszym rzucie”. (patrz „Courrier de la SEP” No 95, kwiecień 2003, str. 3 do 4 i 5 do 7; „Courrier de la SEP” No 87, kwiecień 2001 str. 5 do 8; „Courrier de la SEP” No 84, lipiec 2000, str. 7 do 9).
W tych granicach stosowanie interferonu B zostało ustanowione przez władze zdrowotne. Tak więc to leczenie jest zastrzeżone dla pacjentów o „wysokim ryzyku” ewolucyjnym. Definicja tego terminu, bardzo dokładna uwzględnia ostrość „pierwszego rzutu „ i wyniki MRI.

Jakie są inne pytania ?

Zajęliśmy się tutaj tylko pytaniami dotyczącymi konkretnie „ pierwszego rzutu”. Oznajmienie diagnozy SM wywołuje oczywiście inne zapytania, źródła niepokoju a nawet w niektórych przypadkach „depresję” czy zamęt - zagubienie. Znaczna ilość tych problemów była już poruszona w „Courrier de la SEP”, możecie się do nich odnieść lub znaleźć je w internecie :
www.ifsep.com (przyczyny i mechanizmy uszkodzeń SM, rola dziedziczenia, szczepienia itp.).

W czasie tego trudnego okresu, wasz neurolog jest waszym uprzywilejowanym rozmówcą i to on będzie mógł najlepiej odpowiedzieć na wasze pytania. Nie wahajcie się aby zwrócić się do niego.

 

 

 Nowe studium szczepienia przeciwko żółtaczce typu B
Profesor Etienne Roullet, Przewodniczący Komitetu Medycznego i Naukowego, Liga Francuska przeciwko Stwardnieniu Rozsianemu

 Ukazanie się w dniu 14 września 2004 roku w przeglądzie „Neurology” 2004 - 63: 838-842” artykułu na temat ryzyka wystąpienia SM po szczepieniu przeciwko zapaleniu wątroby B wywołuje wiele pytań. To studium epidemiologiczne „przypadek - podmiot kontrolny /świadek/” dobrej jakości metodologicznej zostało wykonane począwszy od bazy danych dostarczonych przez lekarzy ogólnych Zjednoczonego Królestwa, która pokrywa 5 % podmiotów.

Wyniki są bardzo jasne : pacjenci mający SM byli częściej szczepieni przeciwko zapaleniu wątroby B (niż podmioty kontrolne nie mające SM), w czasie trzech ostatnich lat poprzedzających pierwsze symptomy ich choroby. Ten wzrost ryzyka (pomnożony przez czynnik trzy) nie jest stwierdzany po szczepieniu na grypę czy tężec.

Jak zawsze znaczenie tych wyników jest dyskutowane, równocześnie przez autorów artykułu jak i
w artykule redakcyjnym, który mu towarzyszy. (Neurology, 2004, 63 : 772-773).

Znaczenie tych liczb jest ograniczone przez trzy czynniki

Praktyczne wnioski, które można wyciągnąć z tej nowej informacji są następujące :
Wyniki te nie miałyby takiego charakteru aby zmienić politykę szczepień.
Zapalenie wątroby B jest poważną chorobą, czasami śmiertelną, można jej zapobiec skutecznie przez szczepienie.
 

 Na pewno jest to jeden więcej przedmiot niepokoju dla pacjentów dotkniętych SM. Ważne jest aby każdy pacjent mógł znaleźć odpowiedź na nurtujące go pytania u neurologa, z którym utrzymuje kontakty.

Czynniki publiczne podejmą w następstwie tego nowego raportu ostateczne decyzje dotyczące szczepienia przeciwko zapaleniu wątroby B, które udowodniło swoje bezdyskusyjne korzyści w zapobieganiu chorobie, w wielu przypadkach śmiertelnej.

 

Stan informacji dotyczący farmakologicznej czujności w odniesieniu do szczepień przeciwko zapaleniu wątroby B
Komunikat prasowy Francuskiej Agencji Bezpieczeństwa Sanitarnego Produktów Zdrowia (AFSSAPS)

Studium przypadki - podmioty kontrolne, zrealizowane przez M.A. Hermana i kolegów, w oparciu o bazę danych lekarzy ogólnych Zjednoczonego Królestwa i opublikowane w przeglądzie Neurology * 14 września 2004 roku jest pierwszym, po około dziesięciu innych studiach, które nie przyniosły dowodów, gdzie stwierdzono u osoby dorosłej znaczący statystycznie związek między szczepieniem przeciwko zapaleniu wątroby B i stwardnieniem rozsianym.

Wstępne dane tego studium zostały uwzględnione przez zorganizowaną wspólnie przez Aneas i Inserm, międzynarodową konferencję konsensusu na temat szczepienia przeciwko wirusowi zapalenia wątroby B, która odbyła się w Paryżu we wrześniu 2003 roku. Konferencja rekomendowała aby szczegółowe wyniki tego studium zostały przeanalizowane po jego pełnej publikacji

Na prośbę Philippe`a Douste-Blazy ministra Zdrowia i Ochrony Socjalnej, Dyrekcja Generalna zdrowia (DGS) zwołała Komitet techniczny ds szczepień (CTV) 14 września aby przeanalizować dane zawarte w tym artykule, jak również opinie naukowe, które zostaną z pewnością wyrażone na szczeblu międzynarodowym, w szczególności w ramach Światowej Organizacji Zdrowia. CTV wypowie się na temat ewentualnych modyfikacji aktualnych rekomendacji dotyczących szczepień.

Francuska Agencja Bezpieczeństwa Sanitarnego Produktów Zdrowia (AFSSAPS) prowadzi aktualnie pogłębioną analizę studium, we współpracy ze swoimi ekspertami i InVS. Skądinąd przedstawiła sprawę europejskiej grupie farmakologicznej czujności, która zbiera się w Londynie w dniach 13-14 września 2004 roku. Po zakończeniu tej analizy, ponowna pełna ocena dostępnych na dziś danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania szczepień przeciwko zapaleniu wątroby B będzie przeprowadzona, jeżeli okaże się to potrzebne. Studium jest już teraz wpisane do porządku dnia przyszłej narodowej komisji czujności farmakologicznej, która zbierze się 21 września.

Wreszcie jury konferencji consensusu we wrześniu 2003 roku, pod przewodnictwem Prof. Marca Brodina, zbierze się ponownie aby przeprowadzić przesłuchania publiczne rozstrzygając, jakie nauki wyciągnąć z tych nowych wyników.

• M.A. Hernan, S.S.. Jick, M.J.Olek, and H.Jick : Recpmbinant hepatitis B vaccine and the risk of multiple sclerosis ; A prospective study, Neurology ; 63:838

Odpowiedź Światowej Organizacji Zdrowia : World Health Organization Global Advisory Committee on Vaccine Safety : Response to the paper by MAHernan and others in Neurology 14th September 2004 issue entitled „Recombinant Hepatis B Vaccine and the Risk of Multiple Sclerosis”.