Jo Laycock
tłumaczenie: dr Barbara Patzer z broszurki MSIF
Nie każdy chory na SM ma kłopoty z czynnością pęcherza moczowego i jelit. Jednak jeśli je masz, ten artykuł pomoże ci sobie z nimi radzić.
Co powoduje SM?
W SM uszkodzenie osłonki mielinowej otaczającej nerwy w mózgu i rdzeniu kręgowym powoduje, że informacje, które winny być przekazywane do mózgu lub z niego wychodzić mogą być zniekształcone lub nie osiągać celu.. Zależnie od miejsca i rodzaju uszkodzeń osłonki mielinowej objawy różnią się częstością i miejscem występowania.
Jak SM wpływa na czynność pęcherza i jelit
Objawy związane z działaniem pęcherza moczowego i jelit występują częściej u osób mających trudności z poruszaniem się. Jak wszystkie objawy SM, te także występują w różnej formie:
Przekazywanie informacji między mózgiem, pęcherzem moczowym i jelitami może być uszkodzone lub zahamowane całkowicie.
Przerwanie dopływu sygnałów może upośledzać czynność pęcherza moczowego lub jelit.
Odczucia w obrębie pęcherza lub jelit mogą się zmieniać.
Może pojawić się osłabienie, podrażnienie lub niestabilność pęcherza i jelita grubego
Istnieje wiele skutecznych sposobów postępowania i ważne jest wczesne ich zastosowanie. Nie wstydź się i od razu szukaj pomocy. Twój lekarz pomoże ci uporać się z najczęściej występującymi kłopotami, takimi jak:
Uregulowanie wypróżnień
Trening pęcherza
Stosowanie leków
Terapia uzupełniająca
Możesz także pomóc sobie sam wprowadzając zmiany w swoim rozkładzie dnia.
Aby zrozumieć objawy występujące w SM trzeba poznać prawidłowe działanie pęcherza moczowego i jelita grubego.
Pęcherz moczowy
Pęcherz moczowy powinien gromadzić mocz do momentu gdy chcemy go opróżnić. Aby tak było powinien on : utrzymać odpowiednią ilość płynu, aby zapewnić suchość bielizny przez rozsądnie długi okres czasu zapewnić trzymanie płynu w czasie aktywności fizycznej opróżniać się całkowicie we właściwie wybranym czasie.
Mocz jest wytwarzany przez nerki i gromadzony w pęcherzu do czasu jego opróżnienia .Potrzeba opróżnienia jest sygnalizowana uczuciem pełności wysyłanym przez zakończenia nerwowe ze ściany pęcherza do mózgu, przez nerwy rdzenia kręgowego. Mózg wysyła sygnał "stop" do czasu, gdy dostępna jest toaleta a zwieracz pęcherza kurczy się i pozostaje szczelnie zamknięty. Gdy oddanie moczu jest możliwe mózg wysyła sygnały zwalniające napięcie zwieracza, szyja pęcherza otwiera się i pęcherz zostaje opróżniony.
Jelito grube
Końcowy odcinek jelita grubego działa podobnie, gromadząc swą zawartość dopóki zakończenia nerwowe ściany odbytnicy nie poinformują mózgu o potrzebie wypróżnienia. Mózg "instruuje" zwieracz odbytu aby pozostał zamknięty aż będzie możliwe wypróżnienie , powodując cofnięcie się zawartości odbytnicy.
Końcowy odcinek jelita grubego może znacznie się rozciągać aby zmieścić zwiększającą się zawartość .Pęcherz moczowy ma znacznie mniejszą zdolność powiększania swej objętości.
Objawy te mogą, ale nie muszą wystąpić, poznanie ich pomoże ci radzić sobie, gdyby się pojawiły.
Związek między jelitem a pęcherzem moczowym
Zaburzenia czynności jelit mogą mieć wpływ na czynność pęcherza, więc ważne jest zwrócenie uwagi na oba te narządy. Zbyt pełne jelito grube wywiera ucisk na pęcherz i cewkę moczową , co może powodować niestabilność pęcherza i nadmiernie rozciągać mięśnie dna miednicy.
Zaburzenia czynności jelita grubego w SM
Gdy przekazywanie impulsów między jelitem grubym a mózgiem zostaje zaburzone, duże ilości kału mogą zostać zatrzymane przez długi okres. Jelito rozciąga się, jego mięśniówka staje się wiotka i słaba. Opróżnianie jelit staje się trudne, co może prowadzić do przewlekłego zaparcia a także do nadmiernych wypróżnień podobnych do biegunki.
Podrażnienie jelita może być przyczyną odczuwania potrzeby wypróżnienia, nawet gdy odbytnica nie jest wypełniona ,może powodować gromadzenie się rzadkiego lub płynnego stolca i nietrzymanie stolca.. Odczuwanie nagłej potrzeby wypróżnienia powodowane jest przez osłabienie mięśni zwieracza odbytu.
Podrażniony lub niestabilny pęcherz moczowy
Podrażniony pęcherz moczowy może przekazywać do ośrodków mózgowych sygnał o konieczności oddania moczu w niewłaściwym czasie. Wówczas odczuwasz nagłe parcie i niekontrolowane otwarcie zwieracza prowadzi do zmoczenia. Określane to jest jako nagłe nietrzymanie moczu. Może być ono także powodowane przez nadmierny ucisk rozszerzonego jelita na pęcherz.
Osłabienie mięśni zwieracza (nie tylko z powodu SM) może sprawić, że zwieracz będzie "nieszczelny" przy wykonywaniu nagłych ruchów, przy kaszlu, śmiechu lub kichaniu. Mówimy wtedy o wysiłkowym nietrzymaniu moczu.
Zaburzenia przewodnictwa nerwowego
Jeżeli przekazywanie impulsów z pęcherza moczowego do mózgu jest przerwane lub zakłócone możesz nie otrzymać prawidłowego ostrzeżenia, że pęcherz jest wypełniony i może on opróżnić się niespodziewanie. To jest odruchowe nietrzymanie moczu.
Gdy zwieracz nie otrzymuje właściwego polecenia czy ma się otworzyć czy pozostać zamknięty może to prowadzić do zatrzymania moczu (retencji) i wówczas pęcherz nie może zostać opróżniony nawet, gdy jest pełny.
Osłabienie czynności pęcherza
Jeżeli impulsy nie dochodzą do ściany pęcherza, jego mięśnie słabną i pęcherz może stracić zdolność do całkowitego opróżniania się. Gromadzenie się moczu przez zbyt długi czas może prowadzić do powstania infekcji dróg moczowych. Pęcherz może stać się poszerzony i wiotki, może zatrzymywać duże ilości moczu, ale może dochodzić do wyciekania niedużych porcji moczu. Jest to nietrzymanie paradoksalne związane z przepełnieniem pęcherza.
Jak w przypadku innych objawów SM nie u wszystkich muszą one występować. Objawy mogą pojawiać się i mijać, mieć różny stopień nasilenia. Regularny tryb życia, odpowiednie ćwiczenia i zdrowa dieta mogą pomóc w znacznym zmniejszeniu ich dolegliwości.
Aby objawy te nie obniżały twojej pewności siebie, nie osłabiały wiary we własne siły, poczucia godności czy wreszcie nie utrudniały bliskich kontaktów z innymi trzeba zrobić wszystko by zmniejszyć ich dokuczliwość.
Odżywiaj się zdrowo.
Dieta bogata w błonnik (znajduje się on w płatkach, pełnoziarnistym chlebie, jarzynach i owocach ) wpływa na prawidłowość wypróżniania się. Stosuj dietę zrównoważoną.
Pij odpowiednią ilość płynów.
Aby stworzyć warunki prawidłowego działania pęcherza moczowego i jelit należy wypijać ok. dwóch litrów płynu w ciągu 24 godzin. Nie ograniczaj ilości płynów. Jeżeli twój pęcherz przyzwyczai się do gromadzenia mniejszych ilości płynu, zwiększy się potrzeba nagłego i częstego oddawania moczu a także skłonność do zaparć.
Jakich płynów należy unikać?
Ogranicz lub wyeliminuj herbatę, kawę, alkohol, słodzone napoje. Drażnią one pęcherz i powodują konieczność częstszego oddawania moczu. Kwaśne soki jak sok z czarnej i czerwonej porzeczki mogą także niekiedy drażnić pęcherz.
Systematyczność.
Codzienne, delikatne ćwiczenia pomogą stymulować oddawanie stolca. Poradź się fizjoterapeuty. Wypracuj w ciągu dnia stałą porę oddawania stolca (np. po jedzeniu albo gorącym napoju). Upewnij się, że nikt nie będzie ci przeszkadzał, że toaleta będzie ogrzana i oświetlona. Jeśli nadal masz trudności z ustaleniem stałej pory wypróżnień poradź się swego lekarza. Nie pozwól by zaparcie przeszkadzało ci w życiu.
Planowanie życia.
Planuj codzienne zajęcia dostosowując wysiłek do swoich potrzeb i możliwości. Nie musisz "siedzieć w domu", możesz cieszyć się życiem i brać udział w życiu towarzyskim. Gdy wychodzisz, pomyśl przedtem, czego możesz potrzebować. Planuj podróż tak, aby był czas na przerwy by skorzystać z toalety. Planując dalszą podróż dowiedz się, jakie są warunki w środkach lokomocji i hotelach, sprawdź, jakie są możliwości skorzystania z toalety i łazienki po drodze, zabierz płyn do picia i produkty zawierające błonnik, ułóż listę koniecznych czynności codziennych.
Aby najlepiej korzystać z życia
Dbaj o swoje ciało
Musisz mieć czas by dbać o siebie
Rób rzeczy, które sprawiają, że czujesz się dobrze
Korzystaj z przyjemności (zarówno towarzyskich jak seksualnych) wraz ze swoim partnerem
Trudności w życiu seksualnym mogą być przejściowe
Mów o swoich odczuciach, nie zamykaj ich w sobie
Ułóż swoje życie tak by zaspokajać potrzeby, ale uwzględniać możliwości
Aby wypróżnienia były prawidłowe potrzebna jest zrównoważona dieta, bogata w substancje zawierające błonnik, wypijanie odpowiedniej ilości płynu (przynajmniej dwa litry dziennie), odpowiednie ćwiczenia zlecone przez fizjoterapeutę, przyzwyczajenie się do stałej pory oddawania stolca.
Problemy z wypróżnieniem mają także wpływ na czynność pęcherza moczowego, ważne jest, więc stosowanie poniższych wskazówek:
Zapobieganie kłopotom - biegunki mogą towarzyszyć zaparciom. Zaparcie prowadzi do nadmiernego rozciągnięcia i napięcia ściany jelita grubego, co powodować może biegunkę z przepełnienia. Przyczyną biegunki może być podrażnienie i nadmierna aktywność jelita. Przestrzeganie ustalonej pory oddawania stolca może znacznie zmniejszyć ten problem. Pamiętaj o wypijaniu odpowiedniej ilości płynów każdego dnia.
Jeżeli masz objawy nadmiernej aktywności jelit sprawdź
czy nie prowadzisz zbyt aktywnego życia
czy nie jesteś zmartwiony lub przestraszony. Jeśli tak porozmawiaj o tym z kimś bliskim lub lekarzem
czy jadasz coś, czego nie lubisz. Zwróć uwagę na zależność diety i rodzaju oddawanych stolców
Jeżeli problemy są nadal uciążliwe - szukaj pomocy. Małe, krótko stosowane dawki leków takich jak Immodium mogą wystarczyć do unormowania częstości wypróżnień (dawkę trzeba ustalić tak, aby nie powodować zaparć)
Jeżeli wypróżnienia są regularne, ale nadal masz problemy ze szczelnością zwieracza, pomocne mogą być tampony odbytnicze.
Zaparcie
Zaparcie może powstawać z powodu uszkodzenia osłonki mielinowej nerwów, z powodu zmniejszenia ilości spożywanych płynów, jako uboczny efekt zażywanych leków lub z powodu ograniczenia aktywności ruchowej. Chroniczne zaparcie powstaje gdy dochodzi do gromadzenia się kału w jelitach a opróżnienie jelit staje się coraz trudniejsze. Lekarz może przepisać leki, czopki lub małe wlewki doodbytnicze, aby przywrócić prawidłową czynność jelit.
Sprawdź:
Czy ostatnio zmieniła się częstość lub pora wypróżnień?
Czy odżywiasz się rozsądnie?
Czy pijesz dostatecznie dużo płynów? Każdy potrzebuje około dwóch litrów płynu dziennie.
Czy oddajesz stolec co kilka dni? (Jeśli nie pamiętasz, zapisuj).
Zaburzenia czucia
Jeżeli pobudzenia biegnące do mózgu lub z mózgu nie są przekazywane właściwie możesz nie odczuwać, że pęcherz lub jelito są wypełnione. Wynikająca z tego nieszczelność zwieraczy lub nietrzymanie mogą być przemijające. Nie popadaj w panikę, jeśli wystąpią, ale notuj wszystkie występujące zmiany i powiedz o nich lekarzowi.
Jeżeli twoja toaleta nie jest ogrzana, oświetlona i wygodna - pomyśl o możliwości zmian
Zapewnij sobie dostateczną ilość czasu na wypróżnienie rano lub wieczorem
Wspomagaj wypróżnianie przez kaszel lub parcie
Porozmawiaj z lekarzem o lekach wspomagających wypróżnianie - np. łagodny środek przeczyszczający lub czopki.
Wczesne reagowanie na pojawiające się kłopoty pozwoli na szybsze uporanie się z nimi.
Wskazówki:
Pij dostatecznie dużo płynów
Ćwiczenia mięśni dna miednicy mogą pomóc kontrolować czynność zwieracza pęcherza
Zapisuj datę pojawiających się zmian.
Regularne wykonywanie ćwiczeń może sprawić, że jeżeli będą potrzebne leki, będzie można po krótkim okresie stosowania je odstawić.
Spożywanie płynów.
Pij dostateczną ilość płynów, ale ograniczaj picie kawy, herbaty i alkoholu. Mogą one drażnić twój pęcherz i zwiększać konieczność "pilnego" oddania moczu.
Możesz trenować pęcherz chodząc do toalety w regularnych odstępach czasu, powoli wydłużając te odstępy i starać się by za każdym razem pęcherz był opróżniony całkowicie.
W leczeniu drażliwości pęcherza mogą być skuteczne leki antycholinergiczne. Działają one zmniejszając wrażliwość zakończeń nerwowych w ścianie pęcherza, co pozwala na znaczniejsze jego wypełnienie. Leki te mogą być przyjmowane doustnie, lub, jeżeli używasz cewnika - podawane bezpośrednio do pęcherza.
Nietrzymanie moczu z powodu stresu.
Nie zawsze jest powodowane przez SM, więc każdy nowy objaw powinien być zbadany. Należy dążyć do regularnego i całkowitego opróżniania pęcherza. Aby zmniejszyć dolegliwości związane z nietrzymaniem moczu można używać specjalnej bielizny. Codzienne, regularnie prowadzone ćwiczenia pomagają wzmocnić mięśnie regulujące czynność pęcherza.
Odruchowe nietrzymanie moczu.
Jeżeli nie czujesz, kiedy należy opróżnić pęcherz, próbuj oddawać mocz w regularnych odstępach czasu, niezależnie od odczuć fizycznych. Lekarz poradzi, jakie powinny być odstępy pomiędzy porami opróżniania pęcherza, aby uniknąć "wypadków", lub nie oddawać moczu zbyt często.
Zatrzymywanie moczu.
Mały wibrator zasilany baterią umieszczony poniżej żołądka, może skutecznie stymulować pęcherz, jeżeli masz zachowane czucie w tej okolicy.
Wspomaganie wydalania moczu przez masowanie pęcherza, może być pomocne, ale należy w tej sprawie poradzić się lekarza. Niewłaściwie stosowany masaż - może zaszkodzić. Być może skuteczniejsze będzie założenie cewnika.
Inne propozycje lecznicze.
Reflexologia, aromaterapia, homeopatia są wprawdzie dość popularne, ale brak dowodów ich skuteczności.
Specjalna odzież.
Nie każdy musi używać cewnika.
Istnieje wiele błędnych opinii na temat cewników.
Stosowanie cewnika nie jest bolesne, a wiele osób uważa, że korzystnie odmieniło ich życie.
Jak działa cewnik?
Cewnik jest małą plastikową rurką wprowadzaną do szyi pęcherza, aby odprowadzić mocz. Są dwa sposoby stosowania cewnika:
Zakładanie go tylko wtedy, gdy trzeba opróżnić pęcherz
Założenie cewnika na stałe.
W obu tych przypadkach cewnik musi być regularnie zmieniany, aby zapewnić higienę i zapobiec jego niedrożności. Mocz może być odprowadzany do worka albo przez zastawkę wprowadzoną do końca cewnika. Zapytaj lekarza, który sposób będzie dla ciebie najlepszy.
Kiedy założenie cewnika jest potrzebne?
Jeżeli w pęcherzu gromadzi się znaczna ilość moczu i dochodzi do nietrzymania moczu z powodu przepełnienia pęcherza
Jeżeli nie możesz wydalić moczu, gdy pęcherz jest pełny.
Cewnik wprowadzany w razie potrzeby pozwala na opróżnianie pęcherza w wybranych odstępach czasu. Wprowadzony do szyi pęcherza pozostaje tam aż mocz przestanie wypływać. Wtedy cewnik zostaje usunięty. Lekarz poradzi ci jak przeprowadzać to samemu.
Cewnik wprowadzony na stałe. Jest to zwykle rozwiązanie stosowane przez krótki okres czasu. Cewnik może być wprowadzony przez cewkę albo przez ścianę brzucha w okolicy nadłonowej.
Cewnik nadłonowy może lepiej spełniać zadanie, ponieważ nie drażni pęcherza, nie ma wpływu na szyję pęcherza, nie przeszkadza, jeżeli jesteś aktywny seksualnie.
Cewnik wprowadzony na stałe ma też strony ujemne. Szyja pęcherza obkurcza się, pęcherz staje się podrażniony, co powoduje przeciek obok cewnika. Niektórzy uważają, że cewnik założony na stałe obniża poczucie godności własnej.
Zapytaj lekarza, jaki typ cewnika będzie dla ciebie korzystniejszy - może cewnikowanie okresowe byłoby bardziej odpowiednie?.
Odprowadzanie moczu do worka czy używanie zastawki cewnika?
Worek może być przymocowany do założonego na stale cewnika, co pozwala na stale odpływanie moczu. Wymaga to jednak regularnego opróżniania worka. Niektórzy wolą używać worka tylko w nocy, inni stale. Warto to rozważyć. Cewnik z zastawką zamiast worka może pomóc utrzymać napięcie pęcherza i uniknąć zatykania się cewnika, dopóki nie powróci prawidłowa czynność pęcherza. Zastawka wprowadzona do końca cewnika może być otwierana regularnie i często.
Specjalne ćwiczenia dla osób z SM mogą pomóc wzmacniać mięśnie dna miednicy i poprawiać kontrolowanie czynności pęcherza. Ćwiczenia wykonywane codziennie mogą pomóc w zapobieganiu wywołanemu stresem nietrzymaniu moczu.
Wyjaśnimy teraz, jakie są mięśnie dna miednicy, jak je lokalizować i jak planować odpowiednie ćwiczenia. Mięśnie dna miednicy tworzą szeroką pętlę, biegnącą od przodu ku tyłowi i tworzącą dolną ścianę miednicy, jej dno. Napięcie wszystkich mięśni dna miednicy powoduje zamknięcie ujścia pęcherza, macicy i jelit. Zwolnienie napięcia tych mięśni pozwala na otwarcie tych ujść.
Tak jak niektóre inne mięśnie naszego organizmu, mięśnie dna miednicy mogą kurczyć się bez udziału naszej woli, co czasem powoduje nietrzymanie moczu lub problemy z jego wydalaniem. SM może przyczyniać się do nieprawidłowej czynności tych mięśni, ale częste jest też ich osłabienie w wyniku innych przyczyn (np. poród).
Jak mogą pomóc ćwiczenia?
Pęcherz i końcowy odcinek jelita grubego kontrolowane są przez specjalne nerwy i mięśnie i jeżeli jakaś ich część jest uszkodzona można próbować zastąpić ją działaniem innych części:
Jeżeli czujesz nagłe parcie na mocz, pomóc może napięcie mięśni dna miednicy najmocniej jak potrafisz
Jeżeli wiesz, że mocz wycieka podczas kaszlu, śmiechu czy nagłych ruchów, spróbuj zwiększyć napięcie mięśni dna miednicy i utrzymywać je aż skończysz śmiać się, kaszleć czy poruszać się.
Ćwiczenia te mogą być wspomagane przez leki zapisane przez lekarza.
Znajdowanie mięśni dna miednicy.
Aby skurczyć mięśnie dna miednicy wyobraź sobie, że próbujesz powstrzymać wydalanie moczu lub gazów. Napnij i unieś mięśnie między nogami .Ćwicz początkowo delikatnie. Koncentruj się na mięśniach miednicy i unikaj używania innych mięśni. Gdy przyzwyczaisz się, nikt nie zauważy, że wykonujesz te ćwiczenia.
Te ćwiczenia mogą nie pomagać wszystkim chorym na SM. Jeśli nie możesz ich wykonywać albo nie robisz postępów, może nie są dla ciebie odpowiednie. Zapytaj konsultanta lub fizjoterapeutę.
Kiedy już "znajdziesz" mięśnie, wykonuj 2 lub 3 skurcze co godzinę możesz robić to siedząc, stojąc lub leżąc, ale jeśli to możliwe wykonuj ćwiczenia we wszystkich trzech pozycjach.
Po kilku dniach, notuj jak długo możesz utrzymać skurcz, zanim mięśnie nie osłabną. Próbuj utrzymać skurcz przez 5 sekund jeśli możesz (niektóre osoby wytrzymują tylko 2-3 sekundy). Staraj się wydłużać czas skurczu mięśni. Może się okazać, że w niektóre dni wytrzymujesz dłużej, w inne krócej. Może też będziesz mógł wytrzymać dłużej rano niż wieczorem.
Następny krok to sprawdzenie jak często możesz powtarzać skurcze. Odpoczywaj po każdym skurczu przez 4 sekundy, niezależnie od tego jak długo on trwał.
Ułóż sobie zajęcia tak, aby powtarzać ćwiczenia 6 razy dziennie. Próbuj zwiększać ilość powtórzeń i długość wytrzymanych skurczów.
Kiedy będziesz mógł wykonać 5 skurczów po 5 sekund każdy ( z czterosekundową przerwą między nimi) stopniowo wydłużaj czas skurczów , aż będziesz w stanie wykonać 10 skurczów po 10 sekund każdy.
Możesz także wykonywać szybkie skurcze trwające tylko 1 sekundę. Zobacz ile ich możesz zrobić i powtórz tę ilość 6 razy każdego dnia. Staraj się zrobić o kilka więcej każdego tygodnia.
W razie wątpliwości i pytań - kontaktuj się z lekarzem lub fizjoterapeutą.
Wykonuj 2 lub 3 skurcze, co godzinę, stojąc, siedząc lub leżąc a jeśli możesz we wszystkich trzech pozycjach.
Początkowo wytrzymuj skurcz przez 2 albo 3 sekundy, ale próbuj wydłużać czas skurczu do 5, potem 10 sekund.
W niektóre dni może ci się udać utrzymać skurcz dłużej, w inne krócej. Rano może być łatwiej niż wieczorem.
Rób czterosekundowe przerwy między skurczami i zobacz jak często możesz powtarzać długie skurcze.
Stopniowo zwiększaj ilość ćwiczeń do 6 razy dziennie.
Zwiększaj ilość skurczów w każdej serii, stopniowo tydzień po tygodniu, aż mięśnie dna miednicy staną się silniejsze.
Poprawa może być powolna. Może wymagać miesięcy raczej niż tygodni.
W razie wątpliwości - pytaj konsultanta lub fizjoterapeuty.