>>Aktualności<<
Najwyższa
Izba Kontroli negatywnie ocenia wywiązywanie się
pracodawców, prowadzących działalność gospodarczą w
zakresie ochrony mienia i dozoru, z obowiązków wynikających
z posiadania statusu zakładu pracy chronionej. Zdaniem
NIK wydatki związane bezpośrednio z zatrudnianiem osób
niepełnosprawnych oraz ich rehabilitacją były niewspółmiernie
niskie w stosunku do otrzymanej pomocy publicznej.
Podczas kontroli stwierdzono, że niektórzy pracodawcy
naruszali przepisy ustawy o rehabilitacji, m. in.:
- finansowali ze środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (ZFRON) bieżącą działalność zakładu i opiekę medyczną nad pełnosprawnymi pracownikami;
- zaniżali środki na pomoc indywidualną dla osób niepełnosprawnych;
- nie zapewniali pracownikom niepełnosprawnym opieki medycznej w niezbędnym zakresie;
- nie stwarzali warunków do dodatkowej przerwy na odpoczynek.
W latach 2001 - I półrocze 2003 kontrolowane
zakłady pracy chronionej otrzymały pomoc ze środków
publicznych w łącznej kwocie 251.784 tys. zł, co
oznacza, że na jedną zatrudnioną osobę niepełnosprawną
średnio w miesiącu przypadało 858 zł (w praktyce od
515 zł do 1 489 zł). NIK stwierdziła, że co
trzeci badany zakład nie przekazał do Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów informacji o uzyskanej pomocy
publicznej w l. 2001 - 2002, mimo że obowiązek ten
wynikał z przepisów prawnych.
Żaden ze skontrolowanych pracodawców nie ponosił
dodatkowych kosztów faktycznie związanych z
przystosowaniem stanowisk pracy do stanu zdrowia i możliwości
psychofizycznych osób niepełnosprawnych (w dwóch
przypadkach deklarowano takie koszty). Wynika z tego, że
1) osoby te mogły pracować na otwartym rynku pracy, 2)
środki pozyskane w ramach pomocy publicznej, m. in. z
tytułu zwrotu podatku VAT, przeznaczane były na
finansowanie działalności bieżącej, a także na
inwestycje związane z budową i remontem siedziby zakładów
oraz na zakupy samochodów, maszyn i urządzeń, które
bezpośrednio wpływały na zwiększenie majątku trwałego
zpch.
Pracodawcy nie stworzyli osobom niepełnosprawnym warunków
do 15 minutowej przerwy na gimnastykę usprawniającą i
wypoczynek, wliczonej do czasu pracy. Zobowiązywały ich
do tego przepisy prawne i wynikająca z nich pomoc
publiczna, która miała rekompensować zwiększone
koszty prowadzenia działalności gospodarczej.
Dochody ZFRON w latach 2001 - I półrocze 2003 wyniosły
35 015 tys. zł. Największy udział w nich (79,3 proc.)
miały nie odprowadzane do urzędów skarbowych zaliczki
na podatek dochodowy od osób fizycznych, ponieważ zakłady
te zwolnione zostały od obowiązku odprowadzania tego
podatku od wszystkich osób zatrudnionych, a nie tylko
niepełnosprawnych.
W co drugim zakładzie środki ZFRON nie były wyłącznie
przeznaczane na rehabilitację osób niepełnosprawnych.
Finansowano z nich 1) bieżącą działalność zakładów,
2) opiekę medyczną pracowników w pełni sprawnych, 3)
pełne koszty funkcjonowania przychodni zakładowych, które
poza usługami na rzecz własnych pracowników prowadziły
także działalność komercyjną. Trzeba zaznaczyć, że
przeznaczanie środków ZFRON na cele inne niż
rehabilitacja niepełnosprawnych jest sprzeczne z art. 33
ust. 4 ustawy o rehabilitacji.
Poziom dostępności do opieki medycznej w poszczególnych
zakładach był bardzo zróżnicowany, podobnie jak kwoty
przeznaczane na ten cel ze środków ZFRON (od niespełna
100 zł do 1 tys. zł rocznie na osobę). Ponad połowa
pracodawców zawierała umowy z placówkami medycznymi
znacznie oddalonymi od miejsc pracy lub zamieszkania osób
niepełnosprawnych. Oznacza to, że warunek niezbędny do
posiadaniu statusu zakładu pracy chronionej spełniano
tylko pozornie.
W co drugim badanym zpch stwierdzono nieprawidłowości w
zakresie pomocy indywidualnej dla osób niepełnosprawnych.
Polegały one na m.in. na niewywiązywaniu się 40 proc.
pracodawców z obowiązku przeznaczania 10 proc. dochodów
na pomoc indywidualną pracownikom niepełnosprawnym, co
jest działaniem nielegalnym. Wiąże się to z inną
nieprawidłowością - co trzeci pracodawca nie prowadził
wyodrębnionego rachunku bankowego na ten cel. Występowały
także przypadki ograniczonego informowania o możliwościach
skorzystania z pomocy indywidualnej oraz braku zasad jej
przyznawania. Efektem było nierówne traktowanie osób
niepełnosprawnych oraz opieszałość w przyznawaniu im
pomocy.
W dziedzinie zatrudnienia zpch spełniały warunek osiągania
odpowiedniego wskaźnika zatrudniania osób niepełnosprawnych,
przy zatrudnianiu preferowały jednak lekki stopień
niepełnosprawności (73 proc.). Zaledwie co 130 miejsce
pracy (0,8 proc.) stworzono dla osób o najwyższym
stopniu niepełnosprawności. W 27 zpch (90 proc.
badanych) na stanowiskach bezpośrednio związanych z
dozorem i ochroną mienia zatrudniane były osoby, co do
których orzeczono całkowitą niezdolność do pracy,
niepełnosprawność z powodu choroby narządów ruchu
oraz takie, którym na podstawie orzeczenia przysługuje
pomoc osób drugich. Kierownicy jednostek wyjaśniali, że
wszystkie osoby niepełnosprawne posiadają aktualne zaświadczenia,
dopuszczające do pracy na zajmowanych stanowiskach.
Jednocześnie zakłady te zostały zwolnione z obowiązku
występowania do PIP o zbadanie, czy obiekty i
pomieszczenia uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych
zatrudnionych w dozorze i ochronie mienia. Oznacza to, że
osoby najciężej poszkodowane zatrudniane są w zpch na
stanowiskach pracy wyłączonych spod nadzoru PIP.
Kontrola NIK wykazała, że pracodawcy prowadzący działalność
gospodarczą w zakresie ochrony mienia i dozoru uzyskują
na podstawie obowiązującego stanu prawnego status zakładu
pracy chronionej, pomimo że nie zapewniają w pełni
niepełnosprawnym pracownikom warunków do rehabilitacji
zawodowej, społecznej i leczniczej. Izba przedstawiła w
związku z tym Ministrowi Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej następujące wnioski:
- Rozważenie celowości podjęcia inicjatywy ustawodawczej w celu znowelizowania ustawy o rehabilitacji w kierunku uniemożliwienia ubiegania się o status zpch firmom ochrony mienia i dozoru
- Uregulowanie zasad finansowania przez zpch własnych przychodni rehabilitacyjnych;
- Rozważenie celowości podjęcia
inicjatywy ustawodawczej w celu znowelizowania
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
oraz ustawy o rehabilitacji w kierunku
ograniczenia zwolnień podatników będących
zpch z obowiązku odprowadzania do urzędów
skarbowych podatku dochodowego wyłącznie do osób
niepełnosprawnych zatrudnionych w tych zakładach
Pełen tekst raportu można pobrać ze strony NIK