Czy lepiej nic nie robić?

Anna Rozborska

   (artykuł opublikowany w "Pochodni", luty 2002)

"Nie mogę znaleźć pracy!" To bardzo często wypowiadane od kilku lat zdanie zarówno wśród osób niewidomych i słabo widzących, jak i ludzi pełnosprawnych. W roku 2000 na około 42 tysiące członków Polskiego Związku Niewidomych w wieku produkcyjnym tylko 6100 osób było zatrudnionych. To zaledwie 14 procent! Okres, w którym wielu niewidomych pracowało w spółdzielniach inwalidzkich jest już za nami, czy to się nam podoba, czy nie. Los zakładów pracy chronionej jest dość niepewny i nie wiemy, jakich zmian możemy się spodziewać w tym zakresie. Nie pozostaje nic innego, jak przyjąć do wiadomości, że za jakiś czas szukać zatrudnienia będzie można prawie wyłącznie na otwartym rynku pracy. Nie trzeba nawet wspominać, że jest to trudne zadanie. Pewnie niewielu z nas jest na to przygotowanych, zaś z drugiej strony niewielu pracodawców ma ochotę na zatrudnienie osoby z poważną dysfunkcją wzroku. Istniejące ulgi, które przysługują pracodawcy zatrudniającemu osobę niepełnosprawną, nie rozwiązują problemu. Inicjatywa musi wyjść od nas. To my musimy przekonać pracodawcę o naszych kwalifikacjach, umiejętnościach i o tym, że nadajemy się do danej pracy. Jest to trudne zadanie dla większości osób poszukujących zatrudnienia.

Obserwując istniejącą sytuację, Fundacja AWARE Europe uznała kwestie zatrudnienia niepełnosprawnych za jeden z priorytetów swojej działalności. Ponieważ w obecnych warunkach niemożliwe jest wyszukanie miejsc pracy dla wszystkich chętnych, uznano, że warto podjąć próbę dostarczenia umiejętności i wiedzy (czyli przysłowiowej wędki), wzmacniających pozycję tych osób w procesie poszukiwania pracy.

Działająca od 1997 r. Fundacja ma na swoim koncie kilka projektów związanych z tematyką zatrudnienia. Wydała dwie publikacje: "Poradnik pracodawcy osób niewidomych i słabo widzących" oraz "JAK zamiast CZY - strategie skutecznego poszukiwania i utrzymania pracy - poradnik dla kobiet niewidomych i słabo widzących" (obie w pełnej wersji dostępne na stronie internetowej Fundacji: aware-europe.idn.org.pl). Drugi z wymienionych poradników jest rezultatem przeprowadzonych w 1999 r. czterech warsztatów dla kobiet z dysfunkcją wzroku, pozostających bez pracy lub zatrudnionych poniżej swoich kwalifikacji. Obejmowały one podstawowe zagadnienia, istotne w poszukiwaniu pracy. W efekcie tych szkoleń Stowarzyszenie Pomocy Niematerialnej "Szansa" z Krosna zaproponowało Fundacji współpracę. Zaowocowało to przeprowadzeniem w Iwoniczu Zdroju dwóch warsztatów dla młodzieży niewidomej i słabo widzącej, opartych na Programie Klubu Pracy. W obu szkoleniach udział wzięło po 25 osób z terenu całej Polski. Według tego programu odbywają się zajęcia dla bezrobotnych w Klubach Pracy, prowadzone pod kierunkiem lidera. Kluby są najczęściej zlokalizowane przy urzędach pracy, ośrodkach pomocy społecznej, Ochotniczych Hufcach Pracy, itp. Bezrobotni zdobywają tu podstawowe informacje i umiejętności, potrzebne przy szukaniu zatrudnienia, takie jak pisanie życiorysu i listu motywacyjnego, rozmowa z pracodawcą, wyszukiwanie ofert pracy. Każdemu z uczestników pomaga się wspólnie znaleźć i przeanalizować jego mocne strony, kwalifikacje, umiejętności, predyspozycje i talenty. Następnym krokiem jest próba dopasowania ich do wymagań i zapotrzebowań na obecnym rynku pracy. Wspólnie wypracowuje się metody niekonwencjonalnego szukania pracy, bardziej skuteczne od czytania ogłoszeń czy odwiedzin w urzędzie pracy. Osoby biorące w nich udział prowadzą specjalne dzienniczki i muszą zdawać relacje z konkretnych działań, podejmowanych w celu znalezienia pracy. Na warsztatach zorganizowanych dla młodzieży z dysfunkcją wzroku nie uwzględniono tej części, ponieważ nie odbywały się one w miejscu zamieszkania uczestników. Pomocą w nauce był podręcznik "Program Klubu Pracy", wydany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Powstała także jego wersja brajlowska, dostępna w każdym urzędzie pracy. Umiejętności nabywane na takich szkoleniach, tak przydatne pełnosprawnym bezrobotnym, znacznie bardziej mogą się przydać osobom niepełnosprawnym.

W listopadzie ub. roku przeprowadzono wspólnie ze Stowarzyszeniem "Szansa" z Krosna kolejny projekt, będący kontynuacją poprzedniego - dwa warsztaty dla młodzieży niewidomej i słabo widzącej. Tym razem ich program rozszerzono o umiejętności lidera klubu pracy. I znów w szkoleniu uczestniczyło łącznie 25 osób. Niektórzy z uczestników wykazywali duże predyspozycje do zawodu lidera klubu pracy. Z otrzymanym zaświadczeniem ukończenia takiego szkolenia mogą się oni starać o zdobycie tego rodzaju zatrudnienia.

Oba projekty były współfinansowane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Fundację AWARE Europe. Dzięki temu uczestnicy nie ponosili żadnych kosztów udziału w warsztatach.
Ankiety przeprowadzane na koniec każdego warsztatu wykazują, że tego rodzaju szkolenia są bardzo potrzebne. Wszyscy twierdzili, że warto było wziąć w nich udział, że nabrali pewności siebie, przybyło im wiary we własne możliwości. Lepiej poznali swoje mocne strony, nie obawiają się już tak rozmowy z pracodawcą, no i oczywiście wiedzą, jak zabrać się do przygotowywania dokumentów. Krótkie badanie przeprowadzone po upływie roku wśród uczestników szkoleń z 2000 r. pokazało, że wprawdzie tylko dwie osoby znalazły pracę w tym okresie, a cztery kontynuują naukę, to jednak dalej wszyscy uważają, że udział w szkoleniu miał sens i przyniósł im korzyści. Za brak pracy obwiniają głównie bardzo trudną sytuację na lokalnym rynku (zwykle małe miasteczka lub wsie). Oczywiste jest, że po takim szkoleniu wszyscy nie znajdą natychmiast pracy. Zależy to przecież od indywidualnych kwalifikacji, umiejętności i predyspozycji, możliwości zatrudnienia w najbliższym otoczeniu. Jednak wielu z nich posiada potencjał i kwalifikacje, dające duże szanse na zatrudnienie.

W ramach ostatniego projektu nagrano i wydano także wybór fragmentów Programu Klubu Pracy na dwóch kasetach magnetofonowych. Mogą one służyć jako materiał pomocniczy przy szkoleniach, pozwolą przypomnieć sobie lub poznać najważniejsze treści Programu. Kasety te są dostępne we wszystkich okręgach i kołach PZN, w ośrodkach szkolno-wychowawczych i rehabilitacyjnych, a także w Centralnej Bibliotece PZN.

Wiele osób stwierdzi, że do szukania pracy nie potrzeba żadnych specjalnych umiejętności ani wiedzy. Jednak znajomość pewnych prawideł, podstaw psychologii, socjologii czy marketingu może oszczędzić niejednego rozczarowania. Nie uchroni nas to oczywiście od porażek, ale pozwoli je lepiej znosić i uczyć się na ich podstawie. Wielu z nas nie jest jeszcze przyzwyczajonych do nowych wymagań współczesnego rynku pracy, do niezbędnych zachowań. Publikacje i szkolenia, organizowane przez Fundację AWARE Europe, mają właśnie nauczyć elastyczności i nowego podejścia do szukania zatrudnienia.