Magdalena Matczak-Giemza
Dobroczynne działanie zimna znane jest od wielu wieków. Niskie temperatury wykorzystywano w leczeniu już w starożytnym Egipcie, stosował je również Hipokrates, Avicenna a więc ojcowie współczesnej medycyny.
Termin krioterapia powstał w roku 1908. Oznaczał on wówczas wszelkie metody leczniczego stosowania zimna.
Obecnie z medycznego punktu widzenia terminem tym oznaczamy lecznicze wykorzystywanie temperatur kriogenicznych, czyli temperatur poniżej 100 stopni Celsjusza. Najnowocześniejszą metodą leczniczą wykorzystującą temperatury kriogeniczne jest krioterapia ogólnoustrojowa prowadzona w kriosaunach lub kriokomorach.
Skrajnie niskie temperatury powodują w organizmie człowieka uruchomienie fizjologicznych, korzystnych miejscowych i ogólnych reakcji obronnych.
W wyniku działania temperatur kriogenicznych dochodzi do skurczu naczyń krwionośnych i obniżenia ciepłoty ciała w obrębie skóry, tkanki podskórnej i w mniejszym stopniu mięśni. Temperatura jam ciała pozostaje niezmieniona. W kilka minut po zabiegu dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych i wzrostu przepływu krwi. Powoduje to uczucie gorąca. Jest to odruch i podstawowy mechanizm termoregulacji po zabiegach krioterapii. Odruch ten utrzymuje się kilka godzin, zwykle około 3 do 6. Działanie zimna powoduje więc poprawę utlenowania i odżywienia tkanek, zarówno mięśni, więzadeł i innych elementów narządu ruchu ale także skóry i tkanki podskórnej. Szybsze usuwanie produktów przemiany materii, w tym mediatorów reakcji zapalnej takich jak histamina, serotonina i prostaglandyny zmniejsza reakcje zapalne, prowadzi do szybszego gojenia ran, poprawia też wygląd i koloryt skóry. Sprawniejszy po zabiegu drenaż limfatyczny przyśpiesza zmniejszanie obrzęków i powoduje również efekt kosmetyczny polegający na redukcji cellulitu.
Dodatkowym działaniem przeciwbólowym jest bezpośredni wpływ temperatur kriogenicznych na receptory i przewodnictwo nerwowe. Efekt ten trwa kilka godzin a przy powtarzaniu zabiegów może utrwalić się nawet na długi czas.
Krańcowe zimno bezpośrednio blokuje receptory czuciowe w skórze. Ponadto zwalnia przewodnictwo w obrębie nerwów obwodowych zarówno dośrodkowych jak i odśrodkowych.
W wyniku krioterapii dochodzi do blokowania silnych bodźców bólowych w mechanizmie tzw. zamykania bramki bólowej na poziomie rdzenia kręgowego, a następnie wzgórza. Krańcowe zimno wywiera działanie przeciwbólowe także w wyniku pobudzenia osi neurohormonalnej. Powoduje wzrost stężenia beta endorfiny, najsilniejszego endogennego czynnika przeciwbólowego, nazywanego też wewnątrzustrojowym czynnikiem morfinopodobnym.
Wynikiem bezpośredniego działania na receptory, zwolnienia przewodnictwa nerwowego jest zmniejszenia napięcia mięśniowego i spastyczności mięśni bez pogorszenia ich siły. Zmniejszenie spastyczności przy powtarzanych zabiegach krioterapii może utrwalić się na dłuższy czas a nawet ustąpić.
Aktywacja mechanizmów neuroendokrynnych, endogennego układu opioidowego, czyli wspomnianej wcześniej beta endorfiny jest odpowiedzialna za zadziwiajaco korzystny wpływ krioterapii ogólnoustrojowej na psychikę. Po zabiegach w kriokomorze występuje poprawa nastroju, ustąpienie zmęczenia, rozluźnienie psychofizyczne, chęć do wykonywania ćwiczeń fizycznych. Krańcowe zimno znosi negatywne skutki długotrwałego bólu, poprawia sen, ma działanie przeciwdepresyjne.
Oprócz aktywacji układu opioidowego w wyniku działania krioterapii ogólnoustrojowej dochodzi do wzrostu stężenia hormonu adenokortykotropowego, kortyzolu, noradrenaliny i adrenaliny.
U mężczyzn podwyższa się poziom testosteronu. Nie zmienia się natomiast poziom
TSH i hormonów tarczycy.
Ważnym ogólnoustrojowym działaniem
temperatur kriogenicznych jest wzrost odporności organizmu. W wyniku pobudzenia
mechanizmów początkowo humoralnych, następnie komórkowych, dochodzi
do wzrostu liczby limfocytów immunokompetentnych.
Po około dwóch tygodniach po zastosowaniu krioterapii stwierdza się także wzrost stężenia hemoglobiny , leukocytów i płytek krwi.
W ostatnim czasie bardzo podkreślany jest antyoksydacyjny wpływ temperatur kriogenicznych. Wolne rodniki tlenowe wywierają niszczycielskie działanie procesach zapalnych, urazie, odpowiedzialne są także za proces starzenia.
Krioterapia ogólnoustrojowa wykorzystywana jest w leczeniu:
Po zabiegu krioterapii ogólnoustrojowej konieczne jest wykonywanie ćwiczeń fizycznych. Tylko wówczas osiągniemy pełny i długotrwały efekt terapeutyczny.
Magdalena Matczak-Giemza