Tekst niniejszy powstał w związku z pytaniami czytelników dotyczącymi ulg podatkowych dla osób niepełnosprawnych przewidzianych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej pdof)
Ustawa pdof przewiduje kilka takich ulg. Ulgi te są skierowane do osób niepełnosprawnych, ale mają również zastosowanie do podatników, na których utrzymaniu pozostają następujące osoby niepełnosprawne: małżonek, dzieci własne i przysposobione, dzieci obce przyjęte na wychowanie, pasierbowie, rodzice, rodzice małżonka, rodzeństwo, ojczym, macocha, zięciowie i synowe - jeżeli w roku podatkowym dochody tych osób niepełnosprawnych nie przekraczają dwunastokrotności kwoty najniższego wynagrodzenia za pracę, ogłaszanego na podstawie odrębnych przepisów, za grudzień roku poprzedzającego rok podatkowy.
Ulgi skierowane do osób niepełnosprawnych są ulgami celowymi i ustawa pdof wskazuje wyraźnie te cele. Zgodnie z ustawą pdof ulgi podatkowe dla osób niepełnosprawnych dotyczą wyłącznie wydatków na:
adaptację i wyposażenie mieszkań oraz budynków mieszkalnych stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
przystosowanie pojazdów mechanicznych do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
zakup i naprawę indywidualnego sprzętu, urządzeń i narzędzi technicznych niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
zakup wydawnictw i materiałów (pomocy) szkoleniowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
odpłatność za pobyt na turnusie rehabilitacyjno-usprawniającym,
odpłatność za pobyt na leczeniu sanatoryjnym, za pobyt w placówkach leczniczo-sanatoryjnych, rehabilitacyjno-szkoleniowych, leczniczo-opiekuńczych, opiekuńczo-pielęgnacyjnych, leczniczo-wychowawczych i szkolno-wychowawczych oraz odpłatność za zabiegi rehabilitacyjno-usprawniające,
opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa oraz osób z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczonych do I grupy inwalidztwa, w kwocie nie przekraczającej w roku podatkowym trzykrotności najniższego wynagrodzenia za pracę ogłaszanego na podstawie odrębnych przepisów, za grudzień roku poprzedzającego rok podatkowy,
utrzymanie przez osoby niewidome, o których mowa w pkt 7, psa przewodnika - w wysokości nie przekraczającej w roku podatkowym kwoty określonej w pkt 7,
opiekę pielęgniarską w domu nad osobą niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby uniemożliwiającej poruszanie się oraz usługi opiekuńcze świadczone dla osób niepełnosprawnych zaliczonych do I grupy inwalidztwa,
opłacenie tłumacza języka migowego,
kolonie i obozy dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz dzieci osób niepełnosprawnych,
leki - w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy faktycznie poniesionymi wydatkami w danym miesiącu a kwotą odpowiadającą 20% najniższego wynagrodzenia za pracę, ogłaszanego na podstawie odrębnych przepisów, za grudzień roku poprzedzającego rok podatkowy, jeśli lekarz specjalista stwierdzi, że osoba niepełnosprawna powinna stosować określone leki (stale lub czasowo),
odpłatny, konieczny przewóz na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne:
a) osoby niepełnosprawnej - karetką transportu sanitarnego,
b) osoby niepełnosprawnej, zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa, oraz dzieci niepełnosprawnych do lat 16 - również innymi środkami transportu niż wymienione w lit. a),
używanie samochodu osobowego, stanowiącego własność osoby niepełnosprawnej zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnika mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną zaliczoną do I lub II grupy inwalidztwa albo dzieci niepełnosprawne do lat 16, dla potrzeb związanych z koniecznym przewozem na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne - w wysokości nie przekraczającej w roku podatkowym kwoty określonej w pkt 7,
odpłatne przejazdy środkami transportu publicznego związane z pobytem na:
a) turnusie rehabilitacyjno-usprawniającym,
b) leczeniu sanatoryjnym w placówkach leczniczo-sanatoryjnych, rehabilitacyjno-szkoleniowych, leczniczo-opiekuńczych, opiekuńczo-pielęgnacyjnych, leczniczo-wychowawczych oraz szkolno-wychowawczych,
c) koloniach i obozach dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz dzieci osób niepełnosprawnych.
Wydatki te podlegają odliczeniu od dochodu, jeżeli nie były finansowane ze środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych lub ze środków Kas Chorych, albo nie zostały zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek innej formie. W przypadku gdy wydatki były częściowo finansowane z tych funduszy (środków), odliczeniu podlega różnica pomiędzy poniesionymi wydatkami a kwotą sfinansowaną z tych funduszy (środków) lub zwróconą z jakichkolwiek innych środków.
Podstawą do odliczenia tych wydatków jest posiadanie dowodu ich poniesienia, z wyjątkiem wydatków na opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa oraz osób z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczonych do I grupy inwalidztwa; utrzymanie przez osoby niewidome I i II grupy inwalidztwa, psa przewodnika - w wysokości nie przekraczającej w roku podatkowym kwoty trzykrotności najniższego wynagrodzenia za pracę ogłaszanego na podstawie odrębnych przepisów, za grudzień roku poprzedzającego rok podatkowy; a także z wyjątkiem wydatków na używanie samochodu osobowego, stanowiącego własność osoby niepełnosprawnej zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnika mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną zaliczoną do I lub II grupy inwalidztwa albo dzieci niepełnosprawne do lat 16, dla potrzeb związanych z koniecznym przewozem na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne - w wysokości nie przekraczającej w roku podatkowym kwoty trzykrotności najniższego wynagrodzenia za pracę ogłaszanego na podstawie odrębnych przepisów, za grudzień roku poprzedzającego rok podatkowy.
Ustawa stawia jednak pewne warunki osobom chcącym skorzystać z tych ulg. Tak więc warunkiem niezbędnym odliczenia tych wydatków jest posiadanie przez osobę, której dotyczy wydatek orzeczenia o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności lub decyzji przyznającej rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy albo rentę szkoleniową, albo też, dla osób które nie ukończyły 16 roku życia, orzeczenia o rodzaju i stopniu niepełnosprawności. Ustalone zostały trzy stopnie niepełnosprawności t.j. znaczny, umiarkowany i lekki. Wynika z powyższego, że tylko posiadanie jednego z wymienionych dokumentów (orzeczeń) uprawnia do korzystania z ulg przyznanych przez ustawę pdof osobom niepełnosprawnym.
Do orzekania o niepełnosprawności powołane zostały powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Powiatowe zespoły orzekają na wniosek osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego albo na wniosek ośrodka pomocy społecznej. Orzekają one jako pierwsza instancja. W instancji drugiej, odwoławczej, orzekają wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Właściwość miejscową powiatowego i wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności ustala się według miejsca stałego pobytu w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Natomiast w wypadku osób bezdomnych, osób przebywających ze względów zdrowotnych lub rodzinnych poza miejscem stałego pobytu ponad dwa miesiące, osób przebywających w zakładach karnych i poprawczych i osób przebywających w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, właściwość miejscową zespołu orzekającego o niepełnosprawności ustala się według miejsca ich pobytu.
Równorzędnie z orzeczeniami o niepełnosprawności wydanymi przez powiatowe i wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności traktowane są, a więc uprawniają do stosowania odliczeń, także decyzje przyznające rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy albo rentę szkoleniową, wydane na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Odliczenia mogą być dokonane również w przypadku, gdy osoba, której dotyczy wydatek, posiada orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez właściwy organ na podstawie przepisów obowiązujących do dnia 31 sierpnia 1997 r. lub, w odniesieniu do dzieci do lat 16, orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez lekarza specjalistę.
Żądanie przez Urzędy Skarbowe od osób stosujących ulgi na cele rehabilitacyjne (ulgi dla osób niepełnosprawnych) by osoby te wylegitymowały się dokumentem zaświadczającym o niepełnosprawności, jest w świetle ustawy pdof uzasadnione. Żądanie to znajduje również uzasadnienie w jednej z podstawowych zasad prawnych wyrażonej w art. 6 kodeksu cywilnego, która mówi, że "ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne". Oznacza to, że jeśli osoba rozliczająca się z podatku dochodowego dla osób fizycznych stosuje ulgi podatkowe przeznaczone dla osób niepełnosprawnych, powinna udowodnić w przedstawiony wyżej sposób, że ma prawo do korzystania z tych ulg.
Ponadto zasadne jest również żądanie Urzędów Skarbowych od osób korzystających z ulg podatkowych z ustawy pdof, skierowanych do osób niepełnosprawnych o określonych schorzeniach np. do osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa, osób z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczonych do I grupy inwalidztwa, by wykazały, że są takimi właśnie osobami.
Leszek Jankowski